وَيَوْمَ نَبْعَثُ مِن كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيدًا ثُمَّ لاَ يُؤْذَنُ لِلَّذِينَ كَفَرُواْ وَلاَ هُمْ يُسْتَعْتَبُونَ و روزي که از هر امتي گواهي بر مي انگيزيم، آنگاه که به کافران اجازه ي (عذر آوردن) داده نشده و از آنان خواسته نمي شود که با توبه و عمل صالح پروردگارشان را خشنود گردانند.
وَإِذَا رَأى الَّذِينَ ظَلَمُواْ الْعَذَابَ فَلاَ يُخَفَّفُ عَنْهُمْ وَلاَ هُمْ يُنظَرُونَ و هنگامي که ستمگران عذاب را ببينند (عذابشان) از آنان کاسته نمي شود و آنان را مهلت نمي يابند.
وَإِذَا رَأى الَّذِينَ أَشْرَكُواْ شُرَكَاءهُمْ قَالُواْ رَبَّنَا هَـؤُلاء شُرَكَآؤُنَا الَّذِينَ كُنَّا نَدْعُوْ مِن دُونِكَ فَألْقَوْا إِلَيْهِمُ الْقَوْلَ إِنَّكُمْ لَكَاذِبُونَ و هنگامي که مشرکان انبازهايشان را مي بينند، مي گويند:«پروردگارا! اينان انبازهاي ما هستند که آنان را به جاي تو مي خوانديم»(انبازان) به آنان پاسخ د اده و مي گويند: «به راستي شما دروغگوئيد»
وَأَلْقَوْاْ إِلَى اللّهِ يَوْمَئِذٍ السَّلَمَ وَضَلَّ عَنْهُم مَّا كَانُواْ يَفْتَرُونَ و آن روز در برابر خداوند تسليم شوند و آنچه را که مي بافتند از آنان گم و ناپيدا مي شود.
(84 - 85) خداوند از حالت کافران در روز قیامت خبر داده و میفرماید: عذری از آنها پذیرفته نمیشود، و عذاب از آنان رفع نمیگردد؛ و همانا کسانی که شریک خدا ساخته بودند، از آنان بیزاری میجویند، و ایشان به کفر و دروغ بستن بر خدا اعتراف مینمایند. پس خداوند فرمود: (﴿وَيَوۡمَ نَبۡعَثُ مِن كُلِّ أُمَّةٖ شَهِيدٗا﴾) و روزی که از هر امتی، شاهدی را برمیانگیزیم که بر آنها و بر کارهایشان گواهی میدهد. این شاهد، گواهی میدهد که آنها دعوتگر هدایت را چه پاسخی دادند. و گواهانی را که خداوند برمیانگیزد، پاک ترین و عادل ترین گواهاناند؛ و آنها پیامبران هستند؛ همان کسانی که چون شهادت دهند، حجت خداوند بر مردم پایان مییابد. (﴿ثُمَّ لَا يُؤۡذَنُ لِلَّذِينَ كَفَرُواۡ﴾) و به کافران اجازۀ عذرآوردن داده نمیشود؛ زیرا عذرآوردن آنها، دروغین است و به آنها فایدهای نمیرساند؛ و نیز اگر بخواهند به دنیا برگردند تا آنچه را که از دست دادهاند جبران نمایند، خواستۀ آنان مورد پذیرش خدا واقع نمیشود، بلکه بی درنگ به عذاب سختی گرفتار میگردند که از آن کاسته نمیشود؛ نیز به آنها مهلت داده نمیشود که در راستای رهانیدن خود از عذاب الهی، دست به اقدامی بزنند؛ چون اعمال نیک آنها، آنقدر اندک و ناچیز است که میتوان آن را در چند موردی خلاصه کرد و برشمرد؛ و خود نیز به ناچیز بودن آن، اقرار مینمایند و رسوا میشوند.
(86) (﴿وَإِذَا رَءَا ٱلَّذِينَ أَشۡرَكُواۡ شُرَكَآءَهُمۡ﴾) و در روز قیامت هنگامی که مشرکان، شریکها و انبازهایشان را میبینند و باطل بودن آنها محرز میگردد، به گونهای که نمیتوانند این حقیقت را انکار کنند، (﴿قَالُواۡ رَبَّنَا هَٰٓؤُلَآءِ شُرَكَآؤُنَا ٱلَّذِينَ كُنَّا نَدۡعُواۡ مِن دُونِكَ﴾) میگویند: پروردگارا! اینان شریکان ما هستند که آنان را به جای تو میپرستیدیم، و به فریاد میخواندیم. اینک نمیتوانند هیچ سودی به ما برسانند، و نمیتوانند شفاعتی بکنند؛ پس خودشان باطل بودن آنها را خاطرنشان میکنند، و به آنها کفر میورزند، و دشمنی و نفرت میان آنها و معبودانشان آشکار میگردد. (﴿فَأَلۡقَوۡاۡ إِلَيۡهِمُ ٱلۡقَوۡلَ﴾) شریکانشان در پاسخ به آنها میگویند: (﴿إِنَّكُمۡ لَكَٰذِبُونَ﴾) شما دروغ گفتید که ما را شریک خدا قرار دادید، و ما را همراه خدا پرستش کردید، ما شما را به این کار فرمان ندادیم و چنین نپنداشتیم که شایستۀ عبادت هستیم. پس سرزنش و ملامت برشما باد!
(87) در این هنگام در پیشگاه خدا سرتسلیم فرود میآورند و در برابر حکم او سر مینهند و میدانند که آنها سزاوار عذاب هستند. (﴿وَضَلَّ عَنۡهُم مَّا كَانُواۡ يَفۡتَرُونَ﴾) و آنچه به افترا میبستند، از آنان گم و ناپیدا میشود. پس وارد جهنم میشوند، در حالی که از خود بیزارند و دلهایشان سرشار از ستایش پروردگار است؛ و میدانند که آنها جز به خاطر کارهایی که کردهاند، مجازات نشدهاند.