22. حج آیه 78

و در راه الله ـ چنان که سزاوارِ جهاد [در راه] اوست ـ جهاد کنید. او شما را برگزید و هیچ سختی [و تنگنایی] در دین برایتان قرار نداد. [این آیین سهل و آسان،] آیین پدرتان ابراهیم [است]. او [= الله] پیش از این [در کتاب‌های آسمانیِ گذشته] و در این [قرآن] شما را مسلمان نامید تا پیامبر بر [ابلاغِ پیامش به] شما گواه باشد و شما [نیز] بر مردم گواه باشید [که همۀ پیامبران، پیام الهی را به قومِ خود رسانده‌اند]. پس نماز برپا دارید و زکات بپردازید و به الله پناه ببرید [و بر او توکل کنید] که او [دوست و] کارسازِ شماست؛ و چه نیکو کارساز و چه نیک یاوری است!

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَاسْجُدُوا وَاعْبُدُوا رَبَّكُمْ وَافْعَلُوا الْخَيْرَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ اي مؤمنان! ركوع كنيد، و سجده بريد و پروردگارتان را عبادت كنيد، و كار نيك انجام دهيد تا رستگار شويد.
وَجَاهِدُوا فِي اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ هُوَ اجْتَبَاكُمْ وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ مِّلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْرَاهِيمَ هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمينَ مِن قَبْلُ وَفِي هَذَا لِيَكُونَ الرَّسُولُ شَهِيدًا عَلَيْكُمْ وَتَكُونُوا شُهَدَاء عَلَى النَّاسِ فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَاعْتَصِمُوا بِاللَّهِ هُوَ مَوْلَاكُمْ فَنِعْمَ الْمَوْلَى وَنِعْمَ النَّصِيرُ و در راه خدا جها كنيد، آنگونه كه شايستة جهاد در راه اوست. او شما را برگزيده، و در دين كارهاي دشوار و سنگين را بر دوش شما نگذاشته است. آيين پدرتان ابراهيم را [براي شما تشريع كرده است]، او شما را پيش از اين مسلمان نام نهاده است، تا پيامبر بر شما گواه باشد و [شما نيز] بر مردم گواه باشيد، پس نماز را بر پاي داريد و زكات مال را پرداخت كنيد، و به خدا تمسك نماييد كه او يار و سرپرست شما است. چه سرور و ياور نيك، و چه مددكار و كمك كنندة خوبي است!
(77) خداوند بندگان مومن خویش را به برپا داشتن نماز فرا می‌خواند، و رکوع و سجده را به طور ویژه بیان کرد؛ چرا که دارای فضیلت، و رکن نماز می‌باشند. و بندگانش را به پرستش خویش دستور داد که پرستشِ او، روشنی‌بخشِ چشمان و تسلّی دهندۀ دل‌های غمگین است، و می‌فرماید: او پروردگارِ بندگان است، و بر آنها احسان می‌نماید، و این اقتضا می‌کند که عبادت را خالصانه برای او انجام دهند، و آنها را به ‌طور عموم به کار خوب و نیک فرمان داد. و خداوند رستگاری را، به ‌انجامِ این کارها منوط کرد و فرمود: (﴿لَعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ﴾) تا رستگار شوید؛ یعنی تا به امر مطلوب و مورد علاقه دست یازید، و از امر ناگوار و ترسناک نجات یابید. پس به جز اخلاص در پرستشِ آفریننده، و تلاش در رساندنِ فایده به بندگان، راهی برای رستگاری وجود ندارد؛ و هر کس به این فهم توفیق یابد، او به اوج سعادت و رستگاری و موفقیت دست یافته است.
(78) (﴿وَجَٰهِدُواۡ فِي ٱللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِۦ﴾) و در راه خدا جهاد کنید، آن‌گونه که شایستۀ جهاد در راه اوست. و جهاد به معنیِ بذل نهایت توانایی و تلاش برای رسیدن به هدف است. پس جهاد در راه خدا آن‌گونه که شایستۀ جهاد در راه اوست؛ یعنی انجام دادنِ کاملِ دستور خدا، و دعوت نمودن مردم به راه او -به هر وسیله‌ای که انسان را به خدا می‌رساند- از قبیل: اندرز گفتن، تعلیم، جنگ، گفتگو، توسل به زور، وعظ و غیره. (﴿هُوَ ٱجۡتَبَىٰكُمۡ﴾) او شما را ـ‌ای گروه مسلمانان‌ـ از میان مردم برگزیده، و دین را برای شما انتخاب نموده، و آن را برایتان پسندیده، و بهترین کتاب‌ها و بهترین پیامبران را برایتان انتخاب نموده است. پس در مقابل این عطیه و بخشش، آن‌گونه که شایسته است در راه خدا جهاد کنید. و از آنجا که شاید کسی گمان ببرد فرمودۀ الهی: (﴿وَجَٰهِدُواۡ فِي ٱللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِۦ﴾) از باب مکلف کردن انسان به چیزی است که طاقت آن را ندارد، یا از باب مکلف کردن انسان به چیزی است که انجام آن بر او دشوار و سنگین می‌باشد، برای اینکه چنین توهّم و گمانی پیش نیاید، فرمود: (﴿وَمَا جَعَلَ عَلَيۡكُمۡ فِي ٱلدِّينِ مِنۡ حَرَجٖ﴾) و در دین، هیچ کار دشوار و سنگینی را بردوش شما نگذشته است؛ یعنی دین را پر مشقت و سخت نکرده، بلکه آن را بسیار آسان و ساده گردانده، و جز به آنچه که برای انسان آسان است و در انجام آن احساس سنگینی و دشواری نمی‌کند، دستور نداده است. و هر گاه اسبابی پیش بیاید که ایجاب کند امورات دین تخفیف یابد و آسان‌تر شود، یا آن را کاملاً ساقط نموده، و یا آن را سبک‌تر کرده است. و از این آیه یک قاعدۀ شرعی استنباط می‌شود، و آن این است که مشقت، آسانی را می‌طلبد؛ و به هنگام ضرورت، انجام امور ممنوع جایز خواهد بود. پس بسیاری از احکام فرعی که در کتاب‌های احکام معروف‌اند، در این قاعده داخل می‌باشند. (﴿مِّلَّةَ أَبِيكُمۡ إِبۡرَٰهِيمَ﴾) آیین و اوامری که ذکر شد، آیین پدرتان ابراهیم است که همواره بر آن بود. پس شما نیز بدان پایبند باشید، و به آن چنگ بزنید. (﴿هُوَ سَمَّىٰكُمُ ٱلۡمُسۡلِمِينَ﴾) او قبلاً شما را مسلمان نامیده است؛ یعنی پیش از این و در کتاب‌های گذشته معروف و مشهور است که ابراهیم شما را مسلمان نامیده است. (﴿وَفِي هَٰذَا﴾) و در این کتاب و در این شریعت نیز مسلمان نامیده شده‌اید؛ یعنی در گذشته و حال همواره نامتان همین بوده است. (﴿لِيَكُونَ ٱلرَّسُولُ شَهِيدًا عَلَيۡكُمۡ﴾) تا این پیامبر بر اعمال خوب و بدتان بر شما گواه باشد، (﴿وَتَكُونُواۡ شُهَدَآءَ عَلَى ٱلنَّاسِ﴾) و شما هم گواهانِ بر مردم باشید، چون شما بهترین امت هستید که از میان مردم سر برآورده‌اید؛ امتی میانه و عادل و برگزیده هستید، و برای پیامبران گواهی می‌دهید که آنها پیام الهی را به ملت‌های خود رسانده‌اند، و بر ملت‌ها گواهی می‌دهید که پیامبرانشان پیام خدا را به آنها رسانده‌اند، و براساس آنچه که خداوند در کتابش، شما را از آن آگاه کرده است، این گواهی را می‌دهید. (﴿فَأَقِيمُواۡ ٱلصَّلَوٰةَ﴾) پس نماز را با همۀ ارکان و شرایط و حدود و لوازماتش برپا دارید. (﴿وَءَاتُواۡ ٱلزَّكَوٰةَ﴾) وزکات اموالتان را -که بر شما فرض است- به مستحقان بپردازید، تا با این کار، سپاس خداوند ‌را- به خاطر نعمت‌هایی که به شما داده است- به جای آورید. (﴿وَٱعۡتَصِمُواۡ بِٱللَّهِ﴾) و به خدا چنگ زنید. یعنی به او پناه ببرید، و در این راه بر او توکل کنید، و هرگز بر قدرت و حرکت خود تکیه ننمایید. (﴿هُوَ مَوۡلَىٰكُمۡ﴾) او، یاور و سرپرستِ شما و اموراتِ شماست. پس به تدبیر شئون شما می‌پردازد، و به بهترین وجه امورات شما را می‌گرداند. (﴿فَنِعۡمَ ٱلۡمَوۡلَىٰ﴾) چه یاور و سرور نیک، و چه مددکار و کمک کنندۀ خوبی است! یعنی خداوند، بهترین یاور است برای کسی که او را یاری کند، و چنین کسی حتماً به هدفش می‌رسد. (﴿وَنِعۡمَ ٱلنَّصِيرُ﴾) و خدا هر کس را یاری کند، او بهترین یاری کننده و مددکار است، و هر امر ناگواری را از او دور می‌نماید.
* * *

در راه خداوند چنان كه بايد جهاد كنيد. او شما را برگزيد. و برايتان در دين هيچ تنگنايى پديد نياورد. كيش پدرتان ابراهيم است. او پيش از اين و در اين شما را مسلمان ناميد. تا پيامبر بر شما گواه باشد و شما بر ديگر مردم گواه باشيد. پس نماز بگزاريد و زكات بدهيد و به خدا توسل جوييد. اوست مولاى شما. چه مولايى نيكو و چه ياورى نيكو

و در راه خدا چنان كه شايسته اوست جهاد كنيد. او شما را برگزيد و بر شما در اين دين سختى قرار نداد كه آيين پدرتان ابراهيم است. او شما را از پيش و هم در اين قرآن مسلمان ناميد تا اين پيامبر بر شما گواه باشد و شما بر مردم گواه باشيد. پس نماز را بر پا داري

و در راه خدا چنانکه سزاوار جهاد اوست جهاد کنید، او شما را برگزیده است و برای شما در دینتان محظوری قرار نداده است، که آیین پدرتان ابراهیم است، همو که شما را از پیش مسلمان نامید، و در این [کتاب‌] هم [مسلمان نامیده شده‌اید]، تا سرانجام پیامبر گواه بر شما و شما گواه بر مردمان باشید، پس نماز برپا دارید و زکات بدهید و به خداوند پناه برید، او سرور شماست، چه نیکو سروری و چه نیکو یاوری‌

و در راه خدا چنان که شایسته جهاد است، جهاد کنید؛ او شما را برگزید و بر شما در دین هیچ مشقت و سختی قرار نداد. [در دینتان گشایش و آسانی قرار داد مانند گشایش و آسانیِ] آیین پدرتان ابراهیم، او شما را پیش از این «مسلمان» نامید و در این [قرآن هم به همین عنوان نامگذاری شده اید] تا پیامبر گواه بر شما باشد و شما هم گواه بر مردم باشید؛ پس نماز را برپا دارید و زکات را بپردازید و به خدا تمسّک جویید. او سرپرست و یاور شماست؛ چه خوب سرپرست و یاوری و چه نیکو یاری دهنده ای است

و حق جهاد در راه او را (با دشمنان دین و با نفس امّاره) به جای آرید (و در طلب رضای او به قدر طاقت بکوشید) او شما را برگزیده (و به دین خود سرافراز کرده) و در مقام تکلیف بر شما مشقت و رنج ننهاده (و این آیین اسلام) مانند آیین پدر شما ابراهیم (خلیل است)، او (خدا) شما امت را پیش از این (در صحف او) و در این قرآن مسلمان نامیده تا این رسول بر شما و شما بر سایر خلق گواه (خداپرستی) باشید، پس نماز به پا دارید و زکات بدهید و به خدا (و کتاب او) متوسل شوید، که او مولی (و پادشاه و نگهبان و حافظ و ناصر) شماست و نیکو مولی و نیکو ناصری است

و بکوشید در راه خدا سزای کوشش او او برگزید شما را و ننهاد بر شما در دین رنجی را ملت پدر شما ابراهیم او نامیدتان مسلمانان از پیش و در این (قرآن) تا باشد پیمبر گواهی بر شما و باشید گواهان بر مردم پس بپا دارید نماز را و بدهید زکات را و نگهداری از خدا جوئید او است سرپرست شما چه خوب سرپرست و چه خوب یاوری است‌

و در راه خدا چنانكه حق جهاد [در راه‌] اوست جهاد كنيد، اوست كه شما را [براى خود] برگزيده و در دين بر شما سختى قرار نداده است. آيين پدرتان ابراهيم [نيز چنين بوده است‌] او بود كه قبلاً شما را مسلمان ناميد، و در اين [قرآن نيز همين مطلب آمده است‌] تا اين پيامبر بر شما گواه باشد و شما بر مردم گواه باشيد. پس نماز را برپا داريد و زكات بدهيد و به پناه خدا رويد. او مولاى شماست؛ چه نيكو مولايى و چه نيكو ياورى

و در راه خدا چنان که حقّ جهاد (در راه) اوست جهاد کنید. اوست که شما را برگزید و در دین بر شما هیچ گونه حرج و تنگنایی قرار نداد. (نگهبان) روش (ربانی) پدرتان ، ابراهیم، باشید. او بود که از پیش شما را مسلمان نامید و در این (قرآن نیز همان آمده است) تا پیامبر بر شما گواه باشد و شما (هم) بر مردمان گواه باشید. پس نماز را بر پا بدارید و زکات را بدهید و به خدا پناه و عصمت گیرید. او مولای شماست‌؛ چه نیکو مولایی و چه نیکو یاوری

و در راه خدا جهاد كنید، چنان كه شایسته‌ی جهاد [در راه] اوست. او شما را [بر همه‌ى امّت‌ها] برگزید و در دین [اسلام] هیچ‌گونه دشوارى بر شما قرار نداد. آیین پدرتان ابراهیم [را پیروى كنید]، او كه شما را از پیش مسلمان نامید، و در این [كتاب نیز چنین است،] تا این پیامبر بر شما گواه باشد، و شما [نیز] بر مردم گواه باشید. پس نماز برپا دارید و زكات بپردازید، و به [ریسمان] خداوند چنگ زنید، كه او مولا و سرپرست شماست. پس چه خوش مولایی و چه خوب یاورى

و در راه خدا جهاد و تلاش کنید آن گونه که شایسته‌ی جهاد و بایسته‌ی تلاش در راه او است (تا در میدان جهاد اصغر که نبرد با دشمنان دین است، و در پهنه‌ی جهاد اکبر که مبارزه با نفس امّاره است، پیروز گردید). خدا شما را (از میان مردم برای یاری دین خود) برگزیده است (و به شما شخصیّت و عظمت بخشیده است) و در دین کارهای دشوار و سنگین را بر دوش شما نگذاشته است (و بلکه تکالیف و وظائفی مقرّر نموده است که با فطرت سالم هماهنگ و با توان انسانی سازگار است. این دین همان) آئین پدرتان ابراهیم است. خدا شما را قبلاً (در کتابهای پیشین) و در این (واپسین کتاب) مسلمین نامیده است (و افتخار تسلیم در برابر فرمانهای الهی را به شما داده است و شما را الگو و اسوه‌ی حسنه‌ی ملّتهای دیگر کرده است) تا پیغمبر (با شهادت عملی خود) گواه بر شما باشد (و در روز قیامت رفتار و کردارش مقیاس سنجش اعمال شما مسلمانان گردد) و شما هم (با شهادت عملی خود) گواه بر مردمان باشید (و رفتار و کردارتان به عنوان امّت نمونه، محکّ سنجش اعمال سایرین، و الگوی بارز خداپرستان راستین گردد). پس (برای حصول این منظور) نماز را بخوانید و زکات مال به در کنید و به خدا چنگ زنید که سرپرست و یاور شما او است، و چه سرور و یاور نیک و چه مددکار و کمک‌کننده‌ی خوبی است

و در راه خدا جهاد کنید، و حقّ جهادش را ادا نمایید! او شما را برگزید، و در دین (اسلام) کار سنگین و سختی بر شما قرار ندارد؛ از آیین پدرتان ابراهیم پیروی کنید؛ خداوند شما را در کتابهای پیشین و در این کتاب آسمانی «مسلمان» نامید، تا پیامبر گواه بر شما باشد، و شما گواهان بر مردم! پس نماز را برپا دارید، و زکات را بدهید، و به خدا تمسّک جویید، که او مولا و سرپرست شماست! چه مولای خوب، و چه یاور شایسته‌ای

و در راه خدا جهاد كنيد چنانكه سزاوار جهاد اوست، او شما را [بر همه امتها] برگزيده است، و بر شما در كار دين هيچ تنگى و دشوارى ننهاده است اين همان آيين پدرتان ابراهيم است- يا آيين پدرتان ابراهيم را پيروى كنيد- او