وَنُفِخَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَمَن فِي الْأَرْضِ إِلَّا مَن شَاء اللَّهُ ثُمَّ نُفِخَ فِيهِ أُخْرَى فَإِذَا هُم قِيَامٌ يَنظُرُونَ ؛ و در صور دميده شود پس هر که در آسمانها و هر که در زمين است جز آنها، که او بخواهد بيهوش مي شوند و بار ديگر در آن دميده شود ، ناگهان ازجاي بر مي خيزند و مي نگرند.
وَأَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا وَوُضِعَ الْكِتَابُ وَجِيءَ بِالنَّبِيِّينَ وَالشُّهَدَاء وَقُضِيَ بَيْنَهُم بِالْحَقِّ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ؛ و زمين به نور پروردگارش روشن شود و نامه هاي اعمال را بنهند و پيامبران و گواهان را بياورند و در ميان مردم به حق داوري شود و بر کسي ستمي نرود.
وَوُفِّيَتْ كُلُّ نَفْسٍ مَّا عَمِلَتْ وَهُوَ أَعْلَمُ بِمَا يَفْعَلُونَ؛ پاداش هر کس برابر کردارش به تمامي ادا شود ، در حالي که خدا به کارهايي که مي کرده اند آگاه تر است.
(68) وقتی خداوند آنها را از عظمت خویش ترساند، آنان را هم از حالات روز قیامت بر حذر داشت و تشویق نمود. و فرمود: (﴿وَنُفِخَ فِي ٱلصُّورِ﴾) و در صور دمیده میشود، و آن شاخ بزرگی است که جز خدا کسی اندازۀ بزرگی آن را نمیداند؛ امّا کسی که خداوند او را آگاه نموده است، کم و کیف آن را میداند. پس اسرافیل -علیه السلام- که از فرشتگان مقرّب الهی و یکی از حاملان عرش است، در آن میدمد. (﴿فَصَعِقَ مَن فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَن فِي ٱلۡأَرۡضِ﴾) و همۀ کسانی که در آسمانها و زمین هستند بیهوش میشوند یا میمیرند؛ یعنی همه وقتی دمیدن صور را میشنوند، از شدّت و عظمت آن -نیز از آنجا که میدانند این کار مقدمۀ قیامت است- پریشان میگردند. (﴿إِلَّا مَن شَآءَ ٱللَّهُ﴾) مگر کسی که خدا بخواهد، از آنان که خداوند آنها را به هنگام دمیدن صور ثابت قدم میگرداند. پس آنها بیهوش نمیشوند مانند شهیدان یا برخی از آنها و دیگر کسانی که خدا بخواهد. و این نفخۀ اول، نفخۀ «صَعق» یا نفخۀ «فَزَع» نامیده میشود. (﴿ثُمَّ نُفِخَ فِيهِ أُخۡرَىٰ﴾) سپس بار دیگر در آن دمیده میشود، و این دمیدن برای رستاخیز است. (﴿فَإِذَا هُمۡ قِيَامٞ﴾) پس بهناگاه همگی از قبرهایشان به پا میخیزند تا زنده شوند و مورد محاسبه قرار گیرند، آفرینش جسم و ارواح آنها کامل میگردد، و چشمهایشان خیره میشود، (﴿يَنظُرُونَ﴾) نگاه میکنند که خداوند با آنان چه میکند؟
(69) (﴿وَأَشۡرَقَتِ ٱلۡأَرۡضُ بِنُورِ رَبِّهَا﴾) و زمین به نور پروردگارش روشن میشود. از این معلوم میگردد که انوار و روشناییهای دنیا در روز قیامت همه از بین میروند و نابود میشوند؛ چون خداوند خبر داده که خورشید بینور میگردد، و ماه از بین میرود، و ستارگان پراکنده میشوند، و مردم در تاریکی قرار میگیرند. پس در این هنگام، زمین به نور پروردگارش روشن میشود؛ هنگامی که خداوند تجلی میکند و برای داوری کردن میان انسانها پایین میآید. در این روز خداوند به خلق نیرو میدهد، و آنها را چنان پدید میآورد که قوی میشوند، و نور الهی آنها را نمیسوزاند و میتوانند او را ببینند؛ وگرنه، نور خداوند بزرگ است، و اگر آن را آشکار کند، عظمت او و نور چهرهاش، همۀ مخلوقات را میسوزاند. (﴿وَوُضِعَ ٱلۡكِتَٰبُ﴾) و کتابِ اعمال و دیوان آن نهاده میشود تا نیکیها و بدیهایی که در آن است بازبینی شود. همانطور که خداوند متعال فرموده است:﴿وَوُضِعَ ٱلۡكِتَٰبُ فَتَرَى ٱلۡمُجۡرِمِينَ مُشۡفِقِينَ مِمَّا فِيهِ وَيَقُولُونَ يَٰوَيۡلَتَنَا مَالِ هَٰذَا ٱلۡكِتَٰبِ لَا يُغَادِرُ صَغِيرَةٗ وَلَا كَبِيرَةً إِلَّآ أَحۡصَىٰهَاۚ وَوَجَدُواۡ مَا عَمِلُواۡ حَاضِرٗاۗ وَلَا يَظۡلِمُ رَبُّكَ أَحَدٗا﴾ و کتاب اعمال نهاده میشود. پس گناهکاران را میبینی که از آنچه در آن است، ناراحتاند؛ و میگویند:«ای وای بر ما! چه شده این کتاب را که هیچ گناه کوچک و بزرگی را نگذاشته مگر اینکه آن را بر شمرده است؟» و آنچه را که کردهاند، حاضر میبینند؛ و پروردگارت بر هیچ کس ستم روا نمیدارد. و از روی کمال عدالت و دادگری به عمل کننده گفته میشود:﴿ٱقۡرَأۡ كِتَٰبَكَ كَفَىٰ بِنَفۡسِكَ ٱلۡيَوۡمَ عَلَيۡكَ حَسِيبٗا﴾ کتاب اعمال خودت را بخوان؛ امروزه خودت برای اینکه حسابرس خود باشی کافی است. (﴿وَجِاۡيٓءَ بِٱلنَّبِيِّۧنَ﴾) و پیامبران آورده میشوند تا در خصوص رساندن پیام الهی به امّتهایشان پرسیده شوند، و علیه آنها گواهی بدهند. (﴿وَٱلشُّهَدَآءِ﴾) و گواهان، اعم از فرشتگان و اعضای انسان و زمین آورده میشوند. (﴿وَقُضِيَ بَيۡنَهُم بِٱلۡحَقِّ﴾) و به عدالت کامل و انصاف بزرگ میان آنها داوری میشود؛ چون این حسابی است که از جانب خدا صادر شده است؛ خدایی که به اندازۀ ذرّهای ستم نمیکند، و او همه چیز را احاطه کرده است. و کتاب او که لوح محفوظ است، همۀ کارهایی را که انسانها کردهاند در بر دارد. و فرشتگان؛ کسانی که از فرمان پروردگارشان سرپیچی نمیکنند، کارهایی را که انسانها کردهاند ثبت نمودهاند. و عادلترین گواهان بر این حکم شهادت دادهاند. پس کسی حکم و داوری مینماید که اندازۀ اعمال، و اندازۀ پاداش و کیفر آنها را میداند.
(70) آنگاه حکمی صادر میکند که خلق به آن گردن مینهند، و به ستایش و دادگری خداوند اعتراف میکنند، و به عظمت و علم و حکمت و رحمت او پی میبرند، و به چیزهایی از آن آگاه میشوند که به دلهایشان خطور نکرده است، و زبانهایشان توان بیان آن را ندارد. بنابراین فرمود: (﴿وَوُفِّيَتۡ كُلُّ نَفۡسٖ مَّا عَمِلَتۡ وَهُوَ أَعۡلَمُ بِمَا يَفۡعَلُونَ﴾) و به هر کسی جزای آنچه کرده است، به تمام و کمال داده میشود؛ و خدا به آنچه میکنند داناتر است.