أَفَرَأَيْتَ الَّذِي كَفَرَ بِآيَاتِنَا وَقَالَ لَأُوتَيَنَّ مَالًا وَوَلَدًا آيا در کار کسي نگريسته اي که آيات ما را انکار کرده و مي گويد: قطعاً به من مال و فرزندي داده خواهد شد.
أَاطَّلَعَ الْغَيْبَ أَمِ اتَّخَذَ عِندَ الرَّحْمَنِ عَهْدًا آيا او از غيب آگاه شده است؟ يا از سوي خداوند مهربان عهدي گرفته است؟
كَلَّا سَنَكْتُبُ مَا يَقُولُ وَنَمُدُّ لَهُ مِنَ الْعَذَابِ مَدًّا چنين نيست که او مي گويد، ما آنچه را که او مي گويد خواهيم نوشت و عذاب او را مي افزاييم.
وَنَرِثُهُ مَا يَقُولُ وَيَأْتِينَا فَرْدًا و آنچه را که مي گويد، از او مي گيريم و تنها پيش ما خواهد آمد.
(77) آیا از حالت این کافر تعجب نمیکنی که هم آیات الهی را انکار کرده و هم ادعای بزرگی نموده مبنی بر اینکه در آخرت به او مال و فرزندی داده خواهد شد و از اهل بهشت خواهد بود؟! این از شگفتانگیزترین چیزهاست! اگر او به خدا ایمان داشت و این ادعا را میکرد، کارش آسان میشد. و این آیه، گرچه در مورد کافرِ مشخصی نازل شده است، اما هر کافری را شامل میشود که گمان برد اهل بهشت است و بر راه حق قرار دارد.
(78) خداوند با نکوهش و تکذیب او میفرماید: (﴿أَطَّلَعَ ٱلۡغَيۡبَ﴾) آیا از غیب آگاه شده، و از چیزهایی که اتفاق میافتد، خبر دارد، و روز قیامت به او مال و فرزند داده میشود؟ (﴿أَمِ ٱتَّخَذَ عِندَ ٱلرَّحۡمَٰنِ عَهۡدٗا﴾) یا اینکه در این زمینه از پیشگاه خدای مهربان عهدی گرفته است که آنچه میطلبد، به او میرسد؟ یعنی هیچ چیزی از این امور وجود ندارد. پس دانسته شد که او دروغگو است، و چیزی میگوید که به آن آگاهی ندارد. و این تقسیم -که عبارت است از آگاهی یافتن از غیب، یا گرفتن عهد از خدا- و این رد کردن به وسیلۀ لفظ (﴿كَلَّا﴾) بسیار الزام آور است و به بهترین وجه، اقامۀ حجّت میکند؛ زیرا کسی که گمان میبرد روز قیامت نزد خداوند خیری به او میرسد، از دو حال خالی نیست؛ یا بر اساس آگاهی از غیب و آینده چنین میگوید- و دانسته شد که دانستن غیب تنها ویژۀ خداوند است و هیچ کس چیزی از امور غیبی و آینده را نمیداند، مگر کسانی از پیامبران که خداوند آنها را از برخی امور مطلع کرده است یا فردی که چنین ادعایی مینماید، در پیشگاه خداوند عهدی گرفته مبنی بر اینکه به خداوند ایمان بیاوَرَد و از پیامبرانش پیروی نماید، و تبدیل به مسلمانی متعهد شود؛ مسلمانی که در آخرت از رستگاران است. پس وقتی این دو چیز منتفی شد، باطل بودن ادعا نیز مسجّل گشت. بنابراین خداوند متعال فرمود:
(79) (﴿كَلَّا﴾) آنطور نیست که او گمان میبرد؛ از غیب آگاهی ندارد، چون او کافر است و از دانش پیامبران کوچکترین چیزی ندارد؛ و نزد خداوند عهدی نگرفته است، چراکه او کفر ورزیده و ایمان نیاورده است. بلکه برعکس سزاوار چیزی است که به دروغ میگوید، و سخن او نوشته میشود و ثبت و ضبط میگردد، تا برآن مجازات شود و کیفر آن را ببیند. بنابراین فرمود: (﴿سَنَكۡتُبُ مَا يَقُولُ وَنَمُدُّ لَهُۥ مِنَ ٱلۡعَذَابِ مَدّٗا﴾) آنچه را که میگوید، مینویسیم؛ و عذاب را بر او خواهیم افزود و بر انواع عذابهایش میافزاییم، همچنانکه او بر گمراهی و انحرافش افزود.
(80) (﴿وَنَرِثُهُۥ مَا يَقُولُ﴾) و مال و فرزندش را از او میگیریم، و او تک و تنها و بدون هیچ مال و فرزند و یاوری به جهان آخرت میرود. (﴿وَيَأۡتِينَا فَرۡدٗا﴾) و تنها پیش ما میآید، و عذابهای ناگوار و سختیهای فراوانی میبیند، و جزای ستمکاران و امثال او نیز همین میباشد.