22. حج آیه 7

و اینکه قیامت آمدنی است [و] تردیدی در آن نیست و اینکه الله [همۀ] کسانی ‌را که در گور‌ها هستند، برمی‌انگیزد.

يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِن كُنتُمْ فِي رَيْبٍ مِّنَ الْبَعْثِ فَإِنَّا خَلَقْنَاكُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ مِن مُّضْغَةٍ مُّخَلَّقَةٍ وَغَيْرِ مُخَلَّقَةٍ لِّنُبَيِّنَ لَكُمْ وَنُقِرُّ فِي الْأَرْحَامِ مَا نَشَاء إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى ثُمَّ نُخْرِجُكُمْ طِفْلًا ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّكُمْ وَمِنكُم مَّن يُتَوَفَّى وَمِنكُم مَّن يُرَدُّ إِلَى أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِكَيْلَا يَعْلَمَ مِن بَعْدِ عِلْمٍ شَيْئًا وَتَرَى الْأَرْضَ هَامِدَةً فَإِذَا أَنزَلْنَا عَلَيْهَا الْمَاء اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ وَأَنبَتَتْ مِن كُلِّ زَوْجٍ بَهِيجٍ اي مردم! اگر از رستاخيز در شك هستيد [بدانيد كه] ما شما را از خاك آفريده‌ايم، سپس از نطفه، آنگاه از خوني بسته، سپس از پاره گوشتي نقش يافته و نقش نايافته آفريده‌ايم، [همه اينها] بدين خاطر است كه براي شما روشن سازيم، و هر چه بخواهيم تا زمان معيني در رحمها نگاه مي‌داريم، و آنگاه شما را به صورت كودك بيرون مي‌آوريم، سپس تا به حد رشدشان برسيد. و از شما كسي هست كه جانش گرفته مي‌شود، و از شما كسي هست كه به نهايت فرتوتي و پيري باز برده مي‌شود تا پس از [آن همه] دانستن چيزي نداند. و زمين را خشكيده مي‌بيني اما هنگامي كه بر آن باران بارانديم حركت و جنبش بدان مي‌افتد و رشد مي‌كند و انواع گياهان زيبا و خرم را مي‌روياند.
ذلك بان الله هو الحق و انه يحي الموتي و انه علي كل شي قدير اين بدان خاطر است كه خداوند بر حق است و اينكه مردگان را زنده مي‌كند، و او بر هر چيزي توانا است.
و ان الساعه اتيه لا ريب فيها و ان الله يبعث من في القبور [و اينكه بدانيد] قيامت آمدني است [و] شكي در آن نيست و خداوند تمام كساني را كه در گورها آرميده‌اند زنده مي‌گرداند.
(5) خداوند متعال می‌فرماید: (﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ إِن كُنتُمۡ فِي رَيۡبٖ مِّنَ ٱلۡبَعۡثِ﴾) ای مردم! اگر در مورد قیامت شک و تردید دارید، و نمی‌دانید که چه وقت روی می‌دهد، ـ با اینکه باید پروردگارتان و پیامبرش را تصدیق نماییدـ اما چون شک و تردید دارید، دو دلیل عقلی ارائه می‌شود که آنها را مشاهده می‌کنید؛ و به صورت قطعی بر ثبوت آنچه شما در آن تردید دارید، دلالت می‌نماید، و شک را از دل‌هایتان دور می‌کند. یکی از آن دو دلیل، استدلال کردن بر آفرینشِ نخستینِ انسان است؛ و اینکه کسی که ابتدا آن را آفریده است، او را باز می‌آفریند. و در این مورد فرمود: (﴿فَإِنَّا خَلَقۡنَٰكُم مِّن تُرَابٖ﴾) من شما را از خاک آفریده‌ام؛ زیرا که آدم ـ‌علیه السلام‌ را از خاک آفرید. (﴿ثُمَّ مِن نُّطۡفَةٖ﴾) سپس شما را از نطفه آفرید، و این ابتدای آفرینش است. (﴿ثُمَّ مِنۡ عَلَقَةٖ﴾) و نطفه به حکم خداوند، به خون بستۀ قرمز رنگی تبدیل می‌شود. (﴿ثُمَّ مِن مُّضۡغَةٖ﴾) و خون بسته، تبدیل به یک قطعه گوشت به اندازۀ گوشتی که جوییده می‌شود. و این پاره گوشت، گاهی (﴿مُّخَلَّقَةٖ﴾) نقش یافته، و به صورت انسان آفریده می‌شود، و کامل و تام الخلقه است، (﴿وَغَيۡرِ مُخَلَّقَةٖ﴾) و گاهی ناتمام و ناقص الخلقه است، به این صورت که قبل از آفریده شدن، سقط می‌شود. (﴿لِّنُبَيِّنَ لَكُمۡ﴾) تا اصل آفرینش شما را بیان نماییم. با اینکه خداوند متعال، بر آفرینش کامل آن در یک لحظه تواناست، اما کمالِ حکمت و بزرگیِ قدرت و گستردگیِ رحمتِ خویش را برای شما بیان می‌نماید. (﴿وَنُقِرُّ فِي ٱلۡأَرۡحَامِ مَا نَشَآءُ إِلَىٰٓ أَجَلٖ مُّسَمّٗى﴾) و ما جنین‌هایی را که می‌خواهیم، تا زمانی مقرر در رحم‌ها نگاه می‌داریم؛ یعنی جنین‌هایی را در رحم باقی می‌گذارد تا وقتی که خداوند بخواهد، و آن مدت، زمان بارداری است. (﴿ثُمَّ نُخۡرِجُكُمۡ طِفۡلٗا﴾) سپس شما را از شکم مادرتان به صورت کودک بیرون می‌آوریم، که چیزی نمی‌دانید و هیچ توانایی ندارید. و مادرانِ شما را، فرمانبردار و خدمتگزارتان گردانیدیم، و در پستان‌هایشان برایتان شیر قرار دادیم، سپس از مرحله‌ای به مرحله‌ای دیگر درمی‌آیید تا اینکه به سن رشد می‌رسید و آن کمال قوت و عقل است. (﴿وَمِنكُم مَّن يُتَوَفَّىٰ وَمِنكُم مَّن يُرَدُّ إِلَىٰٓ أَرۡذَلِ ٱلۡعُمُرِ﴾) و برخی از شما، قبل از آنکه به سن رشد برسد، می‌میرند؛ و برخی، سن رشد را پشت سر گذاشته و به سن فرتوتی و پیری و سالخوردگی می‌رسند. (﴿أَرۡذَلِ ٱلۡعُمُرِ﴾) یعنی پست‌ترین مرحلۀ عمر، و آن پیری و فرتوتی است که در آن مرحله، عقل انسان از دست می‌رود، آن طور که دیگر توانایی‌هایش تحلیل شده و ضعیف می‌گردد. (﴿لِكَيۡلَا يَعۡلَمَ مِنۢ بَعۡدِ عِلۡمٖ شَيۡ‍ٔٗا﴾) تا کسی که به این مرحله از عمر رسیده است، چیزی از آنچه قبلاً می‌دانسته است، نداند؛ چون عقلش ضعیف می‌شود. و توانایی انسان را دو ناتوانی فرامی‌گیرد؛ یکی ناتوانی دوران کودکی، و دیگری ناتوانی و نقص دوران پیری. چنانکه خداوند متعال فرموده است:﴿ٱللَّهُ ٱلَّذِي خَلَقَكُم مِّن ضَعۡفٖ ثُمَّ جَعَلَ مِنۢ بَعۡدِ ضَعۡفٖ قُوَّةٗ ثُمَّ جَعَلَ مِنۢ بَعۡدِ قُوَّةٖ ضَعۡفٗا وَشَيۡبَةٗۚ يَخۡلُقُ مَا يَشَآءُۚ وَهُوَ ٱلۡعَلِيمُ ٱلۡقَدِيرُ﴾ خداوند آن ذاتی است که شما را از ضعف و ناتوانی آفریده؛ و بعد ‌از ناتوانی، شما را نیرومند گردانیده است؛ سپس شما را ضعیف می‌گرداند، و به پیری می‌رساند. هرچه می‌خواهد می‌آفریند و او دانای تواناست. دلیل دوم، زنده کردن و سبز نمودن زمین بعد از خشکیدن و پژمرده شدن آن است. (﴿وَتَرَى ٱلۡأَرۡضَ هَامِدَةٗ﴾) و زمین را خشکیده و پژمرده می‌بینی به‌گونه‌ای که گیاه سبزی در آن نیست.(﴿فَإِذَآ أَنزَلۡنَا عَلَيۡهَا ٱلۡمَآءَ ٱهۡتَزَّتۡ﴾) اما هنگامی که بر آن آب باران باراندیم، با روییدن گیاهان به جنبش می‌افتد و سبز می‌شود. (﴿وَرَبَتۡ﴾) یعنی پس از دوران فرو نشستگی، ارتفاع پیدا می‌کند، و این به سبب ازدیاد گیاهانش است. (﴿وَأَنۢبَتَتۡ مِن كُلِّ زَوۡجِۢ بَهِيجٖ﴾) و انواع گیاهانِ زیبا و دلکش درآن می‌روید. و این دو دلیل بر پنج مطلب دلالت می‌نمایند:

(6 - 7) (﴿ذَٰلِكَ﴾) خداوند، آن ذاتی است که انسان را از آنچه بیان شد، آفرید؛ و زمین را پس از خشکیده شدنش، زنده و خرَّم نمود. (﴿بِأَنَّ ٱللَّهَ هُوَ ٱلۡحَقُّ﴾) چون خداوند، پروردگار و معبودی است که عبادت جز برای او شایسته نیست، و فقط پرستش او حق است، و پرستش دیگران باطل می‌باشد. (﴿وَأَنَّهُۥ يُحۡيِ ٱلۡمَوۡتَىٰ﴾) و خداوند همان گونه که ابتدا مردم را آفریده؛ و زمین را پس از خشکیدنش، زنده نمود، مردگان را نیز زنده می‌نماید. (﴿وَأَنَّهُۥ عَلَىٰ كُلِّ شَيۡءٖ قَدِيرٞ﴾) و او بر هرچیزی تواناست، همچنان‌که قدرت شگفت و صنعت بزرگش را به شما نشان داده است. (﴿وَأَنَّ ٱلسَّاعَةَ ءَاتِيَةٞ لَّا رَيۡبَ فِيهَا﴾) و اینکه بدانید بدون شک، قیامت فرامی‌رسد و جای هیچ‌گونه تردیدی نیست. پس راهی برای بعید دانستن آن وجود ندارد.(﴿وَأَنَّ ٱللَّهَ يَبۡعَثُ مَن فِي ٱلۡقُبُورِ﴾) و خداوند کسانی را که در گورها آرمیده‌اند، زنده می‌کند؛ و شما را بر کارهای نیک و بدتان، سزا و جزا خواهد داد.

و نيز قيامت خواهد آمد، شكى در آن نيست. و خدا همه كسانى را كه در گورها هستند زنده مى‌كند

[و اين‌] كه بى‌ترديد قيامت در پيش است و شكى در آن نيست و خدا هر كه را در گورهاست بر مى‌انگيزد

و اینکه قیامت آمدنی است [و] در آن شکی نیست و خداوند کسانی را که در گورها خفته‌اند، بر می‌انگیزد

و اینکه قیامت آمدنی است، هیچ شکی در آن نیست، و اینکه خدا کسانی را که در گورهایند، برمی انگیزد

و محققا ساعت قیامت بی‌هیچ شک بیاید و خدا به یقین مردگان را از قبرها برانگیزد

و آنکه ساعت است آینده نیست شکی در آن و آنکه خدا برانگیزد آنان را که در گورند

و [هم‌] آنكه رستاخيز آمدنى است [و] شكى در آن نيست، و در حقيقت، خداست كه كسانى را كه در گورهايند برمى‌انگيزد

و اینکه ساعت (مرگ و زندگی همگانی) همواره آمدنی است (و) هرگز شکی مستند (هم) در آن نیست و همانا خدا کسانی را که در گورهایند برمی‌انگیزد

و این که قیامت آمدنى است و شکى در آن نیست. و خداوند تمام کسانى را که در قبرها آرمیده‌اند، زنده خواهد کرد

و (این که بدانید) بدون شکّ قیامت فرا می‌رسد و جای هیچ گونه تردیدی نیست، و خداوند تمام کسانی را که در گورها آرمیده‌اند دوباره زنده می‌گرداند

و اینکه رستاخیز آمدنی است، و شکّی در آن نیست؛ و خداوند تمام کسانی را که در قبرها هستند زنده می‌کند

و اينكه رستاخيز آمدنى است، هيچ شكى در آن نيست، و اينكه خداوند هر كه را در گورهاست برمى‌انگيزد