23. مؤمنون آیه 89

خواهند گفت: «[فرمانرواییِ همه چیز،] از آنِ الله است». بگو: «پس چگونه افسون می‌شوید [و نمی‌اندیشید]؟»

قُل لِّمَنِ الْأَرْضُ وَمَن فِيهَا إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ بگو: «زمين و كساني كه در آن هستند از آن كيست، اگر مي‌دانيد؟».
سَيَقُولُونَ لِلَّهِ قُلْ أَفَلَا تَذَكَّرُونَ خواهند گفت:«همه از آن خدايند». بگو:«آيا پند نمي‌پذيريد و يادآور نمي‌شويد؟»
قُلْ مَن رَّبُّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَرَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ بگو: «چه كسي پروردگار آسمانهاي هفتگانه و پروردگار عرش بزرگ است؟»
سَيَقُولُونَ لِلَّهِ قُلْ أَفَلَا تَتَّقُونَ خواهند گفت: «از آن خداست». بگو:‌«پس چرا پرهيزكاري پيشه نمي‌كنيد؟».
قُلْ مَن بِيَدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَيْءٍ وَهُوَ يُجِيرُ وَلَا يُجَارُ عَلَيْهِ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ بگو:«چه كسي است كه ملكوت هر چيزي در دست اوست؟‌و او خداوندي است كه پناه مي‌دهد، و در برابر [عذاب] او [از كسي] نتوان پناه گرفت اگر شما مي‌دانيد؟».
سَيَقُولُونَ لِلَّهِ قُلْ فَأَنَّى تُسْحَرُونَ خواهند گفت:«[همة اينها] از آن خداست». بگو:«پس چگونه دستخوش افسون شده‌ايد؟».
(84 - 85) با استدلال به توحیدِ ربوبیتی که منکران به آن اقرار کرده‌اند، با آنان به گفتگو بپرداز؛ و برایشان روشن ساز که بر اساس این اعتراف، نباید توحیدِ الوهیت، و انجامِ عبادت برای خدا را انکار نمایند؛ و با استدلال به اینکه، آنها قبول دارند که تمامی پدیده‌های کوچک و بزرگ را خدا آفریده است، به آنان بگو که نباید زنده شدن پس از مرگ را انکار نمایند؛ چرا که این امر، بسیار آسان است. پس به کسانی که زنده شدنِ پس از مرگ و رستاخیز را تکذیب می‌کنند، و چیزهای دیگری را با خدا برابر می‌دانند، بگو: (﴿لِّمَنِ ٱلۡأَرۡضُ وَمَن فِيهَآ﴾) زمین و کسانی که در آن هستند، از آنِ کیست؟ یعنی چه کسی زمین و کسانی را که روی آن هستند، از قبیل: حیوانات و نباتات و جمادات و دریاها و رودبارها و کوه‌ها را آفریده است؛ و مالک و مدبرِ این چیزها کیست؟ پس وقتی که از آنان دراین باره بپرسید، باید بگویند: فقط خداوند اینها را آفریده، و همه از آنِ او هستند. و آنگاه که به این اقرار کردند، به آنان بگو: (﴿أَفَلَا تَذَكَّرُونَ﴾) آیا پند نمی‌پذیرید؟ یعنی آیا به آنچه که خداوند شما را به آن پند داده است، برنمی‌گردید؟ چرا که حقیقتِ امر برایتان مشخص است، و در سرشت و فطرت شما قرار دارد. ولی گاهی اوقات، اعراض و رویگردانیِ شما، آن را پنهان می‌نماید. حقیقت این است که وقتی شما به اندیشه و حافظۀ خود برگردید، خواهید دانست که تنها باید مالکِ این چیزها را معبود دانست؛ و معبود بودنِ چیزهایی که مملوک هستند باطل‌ترین امر است. سپس به امری بزرگ‌تر روی آورد و فرمود:

(86 - 87) (﴿قُلۡ مَن رَّبُّ ٱلسَّمَٰوَٰتِ ٱلسَّبۡعِ﴾) بگو: «چه کسی صاحب و پروردگارِ آسمان‌های هفت‌گانه و پروردگارِ ستاره‌ها و سیاره‌ها و چراغ‌های فروزان آسمان است؟ (﴿وَرَبُّ ٱلۡعَرۡشِ ٱلۡعَظِيمِ﴾) و پروردگارِ عرشِ بزرگ که بزرگ‌ترین و گسترده‌ترین مخلوق است، چه کسی است؟ پس چه کسی آن‌را آفریده، و انواع تدابیر را در آن به کار برده است؟. (﴿سَيَقُولُونَ لِلَّهِ﴾) خواهند گفت: از آنِ خداست؛ یعنی اقرار خواهند کرد که پروردگارِ همۀ اینها خداست. و چون به این اقرار نمایند، به آنان بگو: (﴿أَفَلَا تَتَّقُونَ﴾) پس چرا از پرستشِ مخلوقات و آفریده‌های ناتوان پرهیز نمی‌کنید، و از پروردگار بزرگ نمی‌هراسید، پروردگاری که قدرتش کامل و فرمانروایی‌اش بزرگ است. و در فرمودۀ (﴿أَفَلَا تَذَكَّرُونَ﴾) و (﴿أَفَلَا تَتَّقُونَ﴾) لطافت گفتاری خاص وجود دارد؛ چرا که خداوند با به‌کارگیری کلماتی که بیانگر تشویق و تحریک بوده، دل‌ها را جذب ‌نموده و آنان را اندرز گفته است. سپس به اقرار بزرگ‌ترشان پرداخت و فرمود:

(88 - 89) (﴿قُلۡ مَنۢ بِيَدِهِۦ مَلَكُوتُ كُلِّ شَيۡءٖ﴾) بگو: کیست که ملکوتِ هر چیزی در دست اوست؟ یعنی چه کسی صاحب ومالکِ هر چیزی است؛ وعالمِ بالا وپایین، وآنچه را می‌بینیم وآنچه را نمی‌بینیم، همه در دست اوست؟ (﴿مَلَكُوتُ﴾) صیغۀ مبالغه و به معنی سلطنت و فرمانروایی است. (﴿وَهُوَ يُجِيرُ﴾) و او بندگانش را از هر شری پناه می‌دهد؛ و ناگواری‌ها را از آنان دور می‌نماید؛ و از آنچه که به آنها زیان می‌رساند، آنان را محافظت می‌کند. (﴿وَلَا يُجَارُ عَلَيۡهِ﴾) و هیچ کس نمی‌تواند کسی را از عذاب خدا پناه دهد؛ و کسی نمی‌تواند شری را که خداوند مقدر نموده است، دور کند؛ بلکه هیچ کس نزد خدا، جز با اجازه اش، شفاعت و سفارش نمی‌کند. (﴿سَيَقُولُونَ لِلَّهِ﴾) اقرار خواهند کرد که خداوند مالک و صاحب هر چیزی است، و او پناه دهنده می‌باشد، و کسی‌را در برابر او نمی‌توان پناه داد. (﴿قُلۡ﴾) وقتی به آن اقرار نمودند، به طور الزام به آنان بگو: (﴿فَأَنَّىٰ تُسۡحَرُونَ﴾) پس چگونه گول می‌خورید؟ یعنی پس عقل‌هایتان کجا می‌رود، و کسانی را پرستش می‌کنید که می‌دانید آنان پادشاهی واختیاری نداشته، و بهره‌ای از فرماندهی و پادشاهی را ندارند، و آنها از هرجهت ناتوان می‌باشند، و شما اخلاص و بندگی مالک بزرگ و توانای مدبر را ترک کرده‌اید. پس خرد و اندیشه‌ای که شما را به این راهنمایی نموده است، خردی فریب خورده و افسون شده است؛ و بدون تردید، شیطان عقل‌هایتان را، با زیبا جلوه دادن و واژگون کردنِ حقایق افسون کرده است؛ پس عقل‌های آنان مسحور شده است، چنانکه جادوگران چشم‌های مردم را جادو می‌نمایند.

خواهند گفت: خدا. بگو: پس چرا فريب مى‌خوريد؟

خواهند گفت: از آن خداست. بگو: پس چگونه دستخوش افسون مى‌شويد

زودا که می‌گویند اینها از آن خداست، بگو پس چگونه فریب داده می‌شوید؟

خواهند گفت: [این ویژگی ها] فقط برای خداست. بگو: پس چگونه [بازیچه] نیرنگ و افسون می شوید [و از راه خدا منحرفتان می کنند؟]

محققا خواهند گفت که اینها همه از خداست. بگو: پس چرا به فریب و فسون مفتون می‌شوید؟ (و از خدا غافل می‌گردید؟)

زود است گویند برای خدا بگو پس به کجا افسون می‌شوید

خواهند گفت: «خدا.» بگو: «پس چگونه دستخوش افسون شده‌ايد؟»

زودا (که) خواهند گفت: «(ملکوت همه چیز) برای خداست.‌» بگو: «پس کجا و چه زمانی (و چرا) دچار افسون می‌شوید؟»

به زودى خواهند گفت: «براى خداست.» بگو: «پس چگونه [مى‌گویید] جادو شده‌اید [و این سخنان سحر و افسون است]؟!»

خواهند گفت: از آن خدا است. بگو: پس چگونه گول (هوا و هوس و وسوسه‌ی شیاطین را) می‌خورید و (از حق کناره‌گیری می‌کنید، انگار) جادو و جنبل می‌شوید؟

خواهند گفت: «(همه اینها) از آن خداست» بگو: «با این حال چگونه می‌گویید سحر شده‌اید (و این سخنان سحر و افسون است)؟!»

خواهند گفت: خداى راست بگو: پس چگونه فريب داده مى‌شويد؟