وَالَّذِي قَالَ لِوَالِدَيْهِ أُفٍّ لَّكُمَا أَتَعِدَانِنِي أَنْ أُخْرَجَ وَقَدْ خَلَتْ الْقُرُونُ مِن قَبْلِي وَهُمَا يَسْتَغِيثَانِ اللَّهَ وَيْلَكَ آمِنْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَيَقُولُ مَا هَذَا إِلَّا أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ ؛ و آن که به پدر و مادرش گفت : اف بر شما ، آيا به من وعده مي دهيد که از گورم برخيزانند و حال آنکه مردمي پيش از من بوده اند که برنخاسته اند ? و آن دو به درگاه خدا استغاثه مي کنند و گويند : واي بر تو ايمان بياور که وعده خدا حق است مي گويد : اينها چيزي جز همان افسانه پيشينيان نيست
أُوْلَئِكَ الَّذِينَ حَقَّ عَلَيْهِمُ الْقَوْلُ فِي أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِم مِّنَ الْجِنِّ وَالْإِنسِ إِنَّهُمْ كَانُوا خَاسِرِينَ در باره اينان همان سخن که در باره امتهاي پيشين از جن و انس گفته ، شده بود به حقيقت مي پيوندد اينان زيان کنندگانند
وَلِكُلٍّ دَرَجَاتٌ مِّمَّا عَمِلُوا وَلِيُوَفِّيَهُمْ أَعْمَالَهُمْ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ و هر يک را نسبت به کاري که کرده است درجتي است تا خدا پاداش کارهايشان را به تمامي بدهد و به آنان ستم نمي شود
(17) وقتی خداوند حالت فرزند صالح و نیکوکاری را بیان کرد که با پدر و مادرش نیکی میکند، نیز حالت فرزند نافرمان را که بدترین حالت است بازگو نمود و فرمود: (﴿وَٱلَّذِي قَالَ لِوَٰلِدَيۡهِ﴾) و کسی که پدر و مادرش او را به ایمان آوردن به خدا و روز قیامت فرا خواندند، و او را از روز جزا ترساندند، امّا او به پدر و مادرش گفت: (﴿أُفّٖ لَّكُمَآ﴾) وای بر شما و بر آنچه با خود آوردهاید! این بزرگترین احسان و نیکی است که پدر و مادر برای فرزندشان انجام میدهند و او را به سوی آنچه مایۀ سعادت همیشگی و رستگاری جاودانگیاش میباشد فرا میخوانند، امّا این فرزند در مقابل، زشت ترین پاسخ را به آنها داد و گفت: وای بر شما و بر آنچه که شما آوردهاید. سپس خداوند بیان نمود که او قیامت را بعید دانست و آن را انکار کرد و گفت: (﴿أَتَعِدَانِنِيٓ أَنۡ أُخۡرَجَ وَقَدۡ خَلَتِ ٱلۡقُرُونُ مِن قَبۡلِي﴾) آیا شما به من وعده میدهید که در روز قیامت از گور و قبر بیرون آورده میشوم درحالی که پیش از من ملّتها و اقوامی گذشتهاند که زنده شدن پس از مرگ را دروغ انگاشتهاند؟ و آنها امام و پیشوایانی هستند که هر کافر و نادان و مخالفی از آنها پیروی مینماید. (﴿وَهُمَا يَسۡتَغِيثَانِ ٱللَّهَ﴾) درحالی که پدر و مادرش خدا را به فریاد خوانده و به او میگفتند: (﴿وَيۡلَكَ ءَامِنۡ﴾) وای بر تو! ایمان بیاور؛ یعنی تمام کوشش خود را مبذول میداشتند، و برای هدایت او به شدت تلاش میکردند، و از بس که به هدایت شدن او علاقهمند بودند از خداوند برای وی کمک میخواستند. همانطور که برای فردی که در دریا غرق شده کمک خواسته میشود که خدایا او را نجات بده. و در حالی که بغض گلویشان را گرفته بود، از خداوند هدایت او را میخواستند، و فرزندشان را نکوهش میکردند، و به خاطر گمراهیِِ او دردمند و ناراحت شده و حق را برای او بیان داشتند و گفتند: (﴿إِنَّ وَعۡدَ ٱللَّهِ حَقّٞ﴾) بیگمان وعدۀ خداوند حق است. سپس دلایلی بر این امر ارائه دادند، امّا به فرزندشان چیزی جز سرکشی و نفرت و سر باز زدن از حق از روی تکبّر، و عیبجویی از آن نیفزود (﴿فَيَقُولُ مَا هَٰذَآ إِلَّآ أَسَٰطِيرُ ٱلۡأَوَّلِينَ﴾) پس فرزند میگوید: اینها چیزی جز افسانههای پیشینیان نیست؛ یعنی از کتابهای گذشتگان نقل شده است، و از جانب خدا نیست و خداوند آن را به پیامبرش وحی نکرده است. و هر کس میداند که محمّد صلی الله علیه وسلم خواندن و نوشتن بلد نبوده، و از هیچ کسی یاد نگرفته است. پس، از کجا آن را یاد گرفت؟ و کجا مردم میتوانند همانند چنین قرآنی را بیاورند گرچه پشتیبان و یاور یکدیگر باشند؟
(18) (﴿أُوۡلَٰٓئِكَ ٱلَّذِينَ حَقَّ عَلَيۡهِمُ ٱلۡقَوۡلُ فِيٓ أُمَمٖ قَدۡ خَلَتۡ مِن قَبۡلِهِم مِّنَ ٱلۡجِنِّ وَٱلۡإِنسِ﴾) اینان کسانیاند که دارای چنان حالتی زشت هستند که همسو با امّتهایی از جن و انس که پیش از آنان کفر ورزیدهاند و تکذیب کردهاند، فرمان عذاب بر آنان محقّق شده است. پس اینها در زمرۀ آنان خواهند بود، و در عذاب آنها غرق خواهند شد. (﴿إِنَّهُمۡ كَانُواۡ خَٰسِرِينَ﴾) بیگمان آنان زیانکار بودند. و «خسران» یعنی اینکه انسان سرمایهاش را از دست بدهد، پس هرگاه آدمی سرمایۀ خود را از دست بدهد، سود و نفع را به طریق اولی از دست داده است. و اینها ایمان را از دست دادهاند، و به هیچ چیزی از نعمتها دست نیافتهاند، و از عذاب آتش دوزخ در امان نمیمانند.
(19) (﴿وَلِكُلّٖ﴾) و برای هر یک از اهل خیر و اهل شر، (﴿دَرَجَٰتٞ مِّمَّا عَمِلُواۡ﴾) طبق جایگاهی که در خیر و شر دارند درجاتی است، و جایگاهشان در قیامت به اندازۀ اعمالشان است. بنابراین فرمود: (﴿وَلِيُوَفِّيَهُمۡ أَعۡمَٰلَهُمۡ﴾) و تا بدین وسیله خداوند سزا و جزای اعمالشان را به تمام و کمال به آنان بدهد و آنان ستمی نمیبینند؛ به این صورت که به بدیهایشان نمیافزاید، و از نیکیهایشان کم نمیکند.