الْحَمْدُ لِلّهِ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ وَجَعَلَ الظُّلُمَاتِ وَالنُّورَ ثُمَّ
الَّذِينَ كَفَرُواْ بِرَبِّهِم يَعْدِلُونَ؛ ستايش از آن خداوندي است که آسمانها و، زمين را
بيافريد و تاريکيها و روشنايي را پديدار کرد ، با اين همه ، کافران با پروردگار خويش ديگري را برابر
مي دارند.
هُوَ الَّذِي خَلَقَكُم مِّن طِينٍ ثُمَّ قَضَى أَجَلاً وَأَجَلٌ مُّسمًّى عِندَهُ ثُمَّ أَنتُمْ
تَمْتَرُونَ؛ اوست که شما را از گل بيافريد و عمري مقرر کرد : مدتي در
نزد او معين با، اين همه ، ترديد مي ورزيد.
مکي و 165 آيه است.
(1) .خداوند خویشتن را به خاطر صفتهای کمال و عظمت وشکوه خود، و به طور
ویژه صفتهایی که در این آیه ذکر شده است، میستاید. پس او خود را بر آفریدن آسمانها و زمین، که بر
قدرت کامل و علم و رحمت واسع و گستردگی حکمت و یگانه بودن وی در آفرینش و تدبیر دلالت مینماید،
ستایش نمود، و خویشتن را به خاطر پدید آوردن روشنایی و تاریکیها ستود. و این، تاریکی و روشنایی
محسوس مانند شب و روز و خورشید و ماه، و نیز تاریکی و روشنایی معنوی از قبیل: تاریکی جهالت و شک و شرک و گناه و
غفلت، و نور علم و ایمان و یقین و طاعت را شامل میشود. و همۀ این موارد قاطعانه دلالت مینمایند که
خداوند متعال، سزاوار پرستش و عبادت خالص است. با وجود این همه دلیل و برهان روشن، (﴿ثُمَّ ٱلَّذِينَ كَفَرُواۡ بِرَبِّهِمۡ يَعۡدِلُونَ﴾) کسانی که به
پروردگارشان کفر ورزیدهاند [کسانی دیگر] غیر از خدا را با وی در عبادت و
کرنش و تعظیم برابر میدانند، با اینکه آنان در چیزی با خدا برابر نیستند، و آنها نیازمندانی
ناتواناند و از هر جهت کمبود دارند.
(2) (﴿هُوَ ٱلَّذِي خَلَقَكُم مِّن طِينٖ﴾) خداوند،
ذاتی است که شما را از گِل آفریده است؛ چرا که مادۀ خلقت شما و پدرتان آدم علیه السلام از گِل بوده
است.(﴿ثُمَّ قَضَىٰٓ أَجَلٗا﴾) سپس مدت و زمانی را برای اقامت شما در این
دنیا معین کرد، تا در آن مدت بهرهمند شوید و از آن استفاده کنید و بهوسیلۀ آنچه که به سوی
پیامبرانش فرستاده میشود، مورد امتحان و آزمایش قرار گیرید. ﴿لِيَبۡلُوَكُمۡ أَيُّكُمۡ أَحۡسَنُ عَمَلٗا﴾
تا شما را بیازماید که کدام یک از شما بهتر عمل مینماید. و شما را در این دنیا به اندازهای عمر
میدهد که آن اندازه کافی است برای هر آن کس که بخواهد در آن پند پذیرد. (﴿وَأَجَلٞ مُّسَمًّى عِندَهُۥ﴾) و
مدت معیّنی نزد اوست و آن دنیای آخرت است که بندگان از این دنیا به آن منتقل میشوند. پس خداوند
آنان را طبق اعمال خوب و بدشان جزا و سزا میدهد. (﴿ثُمَّ﴾) سپس با وجود
این بیان کامل و حجت قاطع، (﴿أَنتُمۡ تَمۡتَرُونَ﴾) شما در وعدۀ خدا و وعید
او، و وقوع روز قیامت شک و تردید به خود راه میدهید. و خداوند «ظلمات» را
بدان جهت با صیغۀ جمع آورد که اقسام آن زیاد و راههای آن گوناگون است. اما نور و روشنایی را به
صورت مفرد آورد، چون راهی که انسان را به خدا میرساند، یکی است و تعدد در آن وجود ندارد، و آن راهی
است که دانستن حق، و عمل کردن به آن را در بر دارد. همانطور که خداوند متعال فرموده است:﴿وَأَنَّ هَٰذَا صِرَٰطِي مُسۡتَقِيمٗا فَٱتَّبِعُوهُۖ وَلَا تَتَّبِعُواۡ ٱلسُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمۡ عَن سَبِيلِهِۦ﴾
و این است راه راست من، پس، از آن پیروی کنید و از راههای دیگر پیروی مکنید، که شما را از راه خدا
دور میکند.