وَقَالُوا اتَّخَذَ الرَّحْمَنُ وَلَدًا و گفتند: «خداوند مهربان فرزندي برگرفته است»
لَقَدْ جِئْتُمْ شَيْئًا إِدًّا به راستي که سخن بسيار زشت و زننده اي در ميان آورديد.
تَكَادُ السَّمَاوَاتُ يَتَفَطَّرْنَ مِنْهُ وَتَنشَقُّ الْأَرْضُ وَتَخِرُّ الْجِبَالُ هَدًّا نزديک است آسمانها از اين سخن پاره پاره شوند، و زمين بشکافد، و کوهها به شدت در هم فرو ريزد.
أَن دَعَوْا لِلرَّحْمَنِ وَلَدًا از اينکه به خداوند مهربان فرزندي نسبت مي دهند.
وَمَا يَنبَغِي لِلرَّحْمَنِ أَن يَتَّخِذَ وَلَدًا و براي خداوند مهربان سزاوار نيستکه فرزندي برگيرد.
إِن كُلُّ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ إِلَّا آتِي الرَّحْمَنِ عَبْدًا تمامي آنچه که در اسمانها و زمين وجو دارد، جزو بنده وار به سوي [پروردگار] رحمان نمي آيد.
لَقَدْ أَحْصَاهُمْ وَعَدَّهُمْ عَدًّا او همۀ آنان را سرماشي کرده و تعدادشان را مي داند.
وَكُلُّهُمْ آتِيهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَرْدًا و هر يک از آنان روز قيامت تک و تنها به پيشگاه او خواهد آمد.
(88) این بیان قباحت و زشتیِ سخن مخالفان و منکران است؛ کسانی که گمان میبرند خداوند فرزندی دارد، مانند سخن نصاری که میگفتند:﴿ٱلۡمَسِيحُ ٱبۡنُ ٱللَّهِ﴾ مسیح پسر خداست. و یهودیان که میگویند:﴿عُزَيۡرٌ ٱبۡنُ ٱللَّهِ﴾ عزیر پسر خداست. و سخن مشرکین که میگفتند:«الملائکۀ بنات الله» فرشتگان دختران خدا هستند. پاک و منزه است خداوند، و بسی بالاتر از این گفتهها است.
(89 - 91) یعنی سخن بسیار زشت وخطرناکی گفتهاید. (﴿تَكَادُ ٱلسَّمَٰوَٰتُ يَتَفَطَّرۡنَ مِنۡهُ﴾) از بس که این سخن خطرناک و زشت است، نزدیک است آسمانها با وجود استحکام و عظمتی که دارند، متلاشی گشته و پاره پاره شوند. (﴿وَتَنشَقُّ ٱلۡأَرۡضُ وَتَخِرُّ ٱلۡجِبَالُ هَدًّا﴾) و زمین از زشتی این سخن بشکافد، و کوهها در هم شکسته و فرو ریزد. (﴿أَن دَعَوۡاۡ لِلرَّحۡمَٰنِ وَلَدٗا﴾) به خاطر این ادعای زشت، نزدیک است این مخلوقات چنان شوند که ذکر شد،
(92) درحالی که (﴿وَمَا يَنۢبَغِي لِلرَّحۡمَٰنِ أَن يَتَّخِذَ وَلَدًا﴾) برای خداوند مهربان سزاوار نیست که فرزندی برگیرد؛ زیرا فرزند بر گرفتن او، بر نقص و نیازمندی وی دلالت مینماید، در صورتی که او بینیاز و ستوده است. و فرزند نیز از جنس پدرش میباشد، و خداوند شبیه و نظیر و همتایی ندارد.
(93) (﴿إِن كُلُّ مَن فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ إِلَّآ ءَاتِي ٱلرَّحۡمَٰنِ عَبۡدٗا﴾) همۀ آنچه که در آسمانها و زمین هستند، بندۀ خداوند مهربان میباشند، و در برابر او فرمانبردار و فروتن اند، و متمرد و سرکش نیستند، و فرشتگان، انسانها، جن ها و دیگران همه مملوک اویند، و خداوند درآنها تصرف میکند، و یک ذرّه از پادشاهی و فرمانروایی و تدبیر امور را دراختیار ندارند. پس چگونه او که دارای چنین سلطنتی بزرگ و شکوهی عظیم میباشد، دارای فرزند خواهد بود؟!!
(94) (﴿لَّقَدۡ أَحۡصَىٰهُمۡ وَعَدَّهُمۡ عَدّٗا﴾) علم و آگاهی خداوند، همۀ خلائق و اهل آسمانها و زمین را احاطه کرده و اعمالشان را بر شمرده است. پس او فراموش نمیکند، و هیچ چیزِ پنهانی بر او پنهان نمیماند.
(95) (﴿وَكُلُّهُمۡ ءَاتِيهِ يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِ فَرۡدًا﴾) و همۀ آنان روز قیامت تک و تنها در محضر او حاضر میشوند؛ یعنی بدون فرزند و مال و یاور به پیشگاه او میآیند، و هیچ چیزی جز عمل خویش به همراه ندارند. پس هر یک را سزا و جزا داده، و حسابش را به طور کامل میدهد؛ پس اگر عملش خیر بوده باشد، پاداش نیک میبیند؛ و اگر شرّ باشد، شرّ و بدی خواهد دید. آنگونه که خداوند متعال فرموده است:﴿وَلَقَدۡ جِئۡتُمُونَا فُرَٰدَىٰ كَمَا خَلَقۡنَٰكُمۡ أَوَّلَ مَرَّةٖ﴾ و به راستی تک و تنها به نزد ما میآیید، آنطور که نخستین بار شما را آفریدیم.