إِنَّ الَّذِينَ آمَنُواْ وَالَّذِينَ هَاجَرُواْ وَجَاهَدُواْ فِي سَبِيلِ اللّهِ أُوْلَـئِكَ
يَرْجُونَ رَحْمَتَ اللّهِ وَاللّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ، همانا کساني که ايمان آوردند و آناني که در
راه خدا جهاد کردند وهجرت نمودند ايشان اميد رحمت الهي را دارند و خداوند آمرزنده و مهربان است.
(218) این سه کار، رمز سعادت و محور بندگی است، و زیان و فایدۀ انسان با
آن مشخص میگردد. اما ایمان، از فضیلت آن مپرس! چرا که اهل سعادت را از اهل شقاوت، و اهل بهشت را
از اهل جهنم جدا میکند! ایمان؛ چیزی است که هرگاه بنده از آن برخوردار باشد، اعمال خیرش
پذیرفته میشود؛ و اگر آن را از دست بدهد، هیچ فدیه و فرض و نفلی از او قبول نخواهد شد. و اما هجرت؛
یعنی جدا شدن، و ترکِ چیزِ دوست داشتنی و محبوب بهخاطر خشنودی و رضای خداوند متعال. پس هجرت
کننده، وطن و اموال و خانواده و دوستانش را برای نزدیکی جستن به خدا و برای یاری دادن دینش،
ترک میکند. و اما جهاد؛ یعنی مبارزه با دشمنان، و یاری کردن دین خدا، و ریشهکن کردن آیین
شیطان؛ جهاد قُلّۀ اعمال صالح است، و پاداش آن بهترین پاداش. جهاد برزگترین عامل برای توسعۀ
دایرۀ اسلام، و رسوایی و سرشکستگی بت پرستها، و بزرگترین سبب برای تأمین امنیت جانی و مالی
مسلمانان است. بنابراین هرکس این سه کار را انجام دهد ـ با اینکه سخت و دشوارند ـ دیگر چیزها را
بهتر انجام میدهد و به نحو احسن کامل میگرداند. پس اینها سزاوارند که به رحمت خدا امیدوار
باشند، چون آنها اسباب رحمت خدا را فراهم کردهاند. و این بیانگر آن است که تنها زمانی باید به
عفو و کرم الهی امید داشته باشیم که اسباب سعادت و خوشبختی را فراهم نماییم. و اما امیدی که با
تنبلی و فراهم نکردن اسباب سعادت همراه است، ناتوانی و آرزوی باطل و غرور است و بر ضعف اراده و
نقص عقلِ صاحبش دلالت مینماید. مانند کسی که امید داشتن فرزندی را دارد، بدون اینکه ازدواج
کند. و مانند کسی که امید دارد گندم داشته باشد، بدون اینکه بذری بکارد و مزرعهای را آبیاری
کند. و (﴿أُوۡلَٰٓئِكَ يَرۡجُونَ رَحۡمَتَ ٱللَّهِ﴾) اشاره به این است که
بنده هر اندازه اعمال صالح انجام دهد، نباید به آن اعتماد کند، بلکه باید به رحمت پروردگارش
امید داشته باشد، و این که خداوند اعمال او را بپذیرد، و گناهانش را بیامرزد و عیبهایش را
بپوشاند. به همین جهت فرمود: (﴿وَٱللَّهُ غَفُورٞ﴾) و
خدا نسبت به کسی که توبۀ واقعی کند، آمرزنده است.(﴿رَّحِيم﴾) و رحمت او
همه چیز را فرا گرفته، و بخشش و احسانش، هر موجود زندهای را در برگرفته است. و این بیانگر آن است
که هرکس این کارها را انجام دهد مغفرت الهی را در مییابد؛ زیرا «نیکیها، بدیها را از بین میبرند»،
و او رحمت خداوند را بهدست میآورد. و چون به آمرزش الهی دست یابد، عقوبتهای دنیا و آخرت که
آثار طبیعی گناهان هستند، از او دور میشوند؛ گناهانی که آثار آنها از بین رفته و بخشوده
شدهاند. و چون رحمت الهی شامل حال او شود، خیر و برکت دنیا و آخرت را به دست میآورد. خداوند
اعمال سه گانۀ «ایمان، هجرت و جهاد» را از سرِ رحمت خویش به آنها نسبت
داده است؛ چراکه اگر توفیق خداوندی نبود، نمیتوانستند این اعمال را انجام دهند؛ و اگر احسان
الهی نبود، این اعمال را کامل نمیگرداند، و آن را از آنها نمیپذیرفت. پس در همۀ حال، ستایش و
برتری از آن اوست؛ زیرا هم سبب و هم مسبَّب را برای ما فراهم کرده است.