أَفَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ وَأَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَى عِلْمٍ وَخَتَمَ عَلَى سَمْعِهِ وَقَلْبِهِ وَجَعَلَ عَلَى بَصَرِهِ غِشَاوَةً فَمَن يَهْدِيهِ مِن بَعْدِ اللَّهِ أَفَلَا تَذَكَّرُونَ ؛ آيا آن کس را که هوسش را چون خداي خود گرفت و خدا از روي علم گمراهش کرد، و بر گوش و دلش مهر نهاد و بر ديدگانش پرده افکند ، ديده اي ? اگر خدا هدايت نکند چه کسي او را هدايت خواهد کرد ? چرا پند نمي گيريد ?
وَقَالُوا مَا هِيَ إِلَّا حَيَاتُنَا الدُّنْيَا نَمُوتُ وَنَحْيَا وَمَا يُهْلِكُنَا إِلَّا الدَّهْرُ وَمَا لَهُم بِذَلِكَ مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلَّا يَظُنُّونَ؛ و گفتند : جز زندگي دنيوي ما هيچ نيست مي ميريم و زنده مي شويم و مارا جز دهر هلاک نکند آنان را بدان دانشي نيست و جز در پنداري نيستند.
وَإِذَا تُتْلَى عَلَيْهِمْ آيَاتُنَا بَيِّنَاتٍ مَّا كَانَ حُجَّتَهُمْ إِلَّا أَن قَالُوا ائْتُوا بِآبَائِنَا إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ؛ و چون آيات روشنگر ما بر آنها تلاوت شود ، مي گويند : اگر راست مي گوييد، ، پدران ما را زنده کنيد.
قُلِ اللَّهُ يُحْيِيكُمْ ثُمَّ يُمِيتُكُمْ ثُمَّ يَجْمَعُكُمْ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ لَا رَيبَ فِيهِ وَلَكِنَّ أَكَثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ؛ بگو : خداست که شما را زنده مي کند ، پس مي ميراند و سپس همه را در روز قيامت که شکي در آن نيست گرد مي آورد ولي بيشتر مردم نمي دانند.
(23) خداوند متعال میفرماید: (﴿أَفَرَءَيۡتَ مَنِ ٱتَّخَذَ إِلَٰهَهُۥ هَوَىٰهُ﴾) آیا مرد گمراهی را دیدهای که هوی و هوسش را معبود خویش قرار داده است؟ پس هرآنچه دلش میخواهد انجام میدهد، خواه خداوند از آن کار راضی باشد یا ناراضی، (﴿وَأَضَلَّهُ ٱللَّهُ عَلَىٰ عِلۡمٖ﴾) و خداوند از روی دانش او را گمراه ساخته است، چون میدانسته که او شایستۀ هدایت نیست. (﴿وَخَتَمَ عَلَىٰ سَمۡعِهِۦ وَقَلۡبِهِۦ﴾) و خداوند بر گوش و دل او مهر نهاده است؛ پس آنچه را که به او سود میرساند نمیشنود، و دل او آنچه را که خیر است فرا نمیگیرد. (﴿وَجَعَلَ عَلَىٰ بَصَرِهِۦ غِشَٰوَةٗ﴾) و بر چشمانش پردهای قرار داده است که او را از نگاه کردن به حق باز میدارد. (﴿فَمَن يَهۡدِيهِ مِنۢ بَعۡدِ ٱللَّهِ﴾) پس چه کسی جز خدا میتواند او را راهنمایی کند؟ یعنی هیچ کس نیست که او را هدایت کند، چون خداوند درهای هدایت را به روی وی بسته، و درهای گمراهی را برایش گشوده است. و خداوند بر او ستم نکرده است، بلکه خودش بر خویشتن ستم نموده و سبب شده تا از رحمت خدا محروم گردد. (﴿أَفَلَا تَذَكَّرُونَ﴾) آیا پندی را که به شما سود میدهد، نمیپذیرید و آن را در پیش نمیگیرید؟ و آنچه را که سبب زیانتان است، نمیفهمید که از آن دوری کنید!؟
(24) (﴿وَقَالُواۡ مَا هِيَ إِلَّا حَيَاتُنَا ٱلدُّنۡيَا نَمُوتُ وَنَحۡيَا وَمَا يُهۡلِكُنَآ إِلَّا ٱلدَّهۡرُ﴾) و منکرانِ زنده شدن پس از مرگ و رستاخیز گفتند: زندگی جز یک عادت، و تبعیّت از آداب و رسوم و مقرّرات شب و روز چیز دیگری نمیباشد؛ بعضی میمیرند و بعضی زنده خواهند ماند؛ و هرکس بمیرد به سوی خدا باز نمیگردد و به سبب عملش مورد مجازات قرار نخواهد گرفت. و این گفتهشان از علم و آگاهی سرچشمه نگرفته است، (﴿إِنۡ هُمۡ إِلَّا يَظُنُّونَ﴾) بلکه آنها فقط از روی گمان و تخمین چنین میگویند، پس معاد را انکار کردند و پیامبران راستگو را بدون دلیل و برهان تکذیب نمودند.
(25) اینها گمانهایی بیش نیست، و تعجّبهایی عاری از حقیقت است. بنابراین فرمود: (﴿وَإِذَا تُتۡلَىٰ عَلَيۡهِمۡ ءَايَٰتُنَا بَيِّنَٰتٖ مَّا كَانَ حُجَّتَهُمۡ إِلَّآ أَن قَالُواۡ ٱئۡتُواۡ بَِٔابَآئِنَآ إِن كُنتُمۡ صَٰدِقِينَ﴾) و هنگامی که آیات روشن ما بر آنان خوانده شود، در برابر آن دلیلی جز این ندارند که میگویند: اگر راست میگوئید، پدران ما را زنده کنید و بیاورید. و این جسارت آنها نسبت به خداوند است که چنین پیشنهادی را مطرح کرده، و گمان بردهاند که راستگویی پیامبران متوقّف بر این است که پدرانشان را زنده کنند؛ و اگر پیامبرانشان هر نشانهای برایشان بیاورند ایمان نمیآورند، مگر اینکه پیامبران در آنچه آنها میگویند از آنان پیروی نمایند. آنها در آنچه میگویند دروغگو هستند، و بلکه هدفشان فقط این است که دعوت پیامبران را رد کنند، و هدفشان روشن شدن حق نیست.
(26) خداوند متعال فرمود: (﴿قُلِ ٱللَّهُ يُحۡيِيكُمۡ ثُمَّ يُمِيتُكُمۡ ثُمَّ يَجۡمَعُكُمۡ إِلَىٰ يَوۡمِ ٱلۡقِيَٰمَةِ لَا رَيۡبَ فِيهِ وَلَٰكِنَّ أَكۡثَرَ ٱلنَّاسِ لَا يَعۡلَمُونَ﴾) بگو: خداوند شما را زنده میکند، سپس شما را میمیراند، آنگاه شما را در روز قیامت -که شکّی در آن نیست- گرد میآورد، ولی بیشتر مردم نمیدانند. و اگر چنانچه آنها قلباً باور داشتند که قیامت خواهد آمد، برای حضور در روز قیامت خود را آماده میکردند؛ و کارهایی انجام میدادند که در آن روز به آنها سود برساند.