6. انعام آیه 153

و [بدانید] که این راهِ راست من است؛ پس از آن پیروى كنید و از [دیگر] راه‌ها پیروى نكنید [چرا که] شما را از راه او جدا مى‌سازد. این است [آنچه الله] شما را به [پیروی از] آن سفارش كرده است؛ باشد که پروا کنید.

قُلْ تَعَالَوْاْ أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ أَلاَّ تُشْرِكُواْ بِهِ شَيْئًا
وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَلاَ تَقْتُلُواْ أَوْلاَدَكُم مِّنْ إمْلاَقٍ نَّحْنُ نَرْزُقُكُمْ
وَإِيَّاهُمْ وَلاَ تَقْرَبُواْ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَلاَ تَقْتُلُواْ
النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللّهُ إِلاَّ بِالْحَقِّ ذَلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ
تَعْقِلُونَ؛ بگو : بياييد تا آنچه را که پروردگارتان بر شما حرام کرده است
، برايتان بخوانم اينکه به خدا شرک مياوريد و به پدر و مادر نيکي کنيد و ازبيم درويشي فرزندان خود
را مکشيد ما به شما و ايشان روزي مي دهيم و به کارهاي زشت چه پنهان و چه آشکارا نزديک مشويد و کسي
را که خدا کشتنش را حرام کرده است مگر به حق مکشيد اينهاست آنچه خدا شما را بدان سفارش مي کند ،
باشد که به عقل دريابيد.
وَلاَ تَقْرَبُواْ مَالَ الْيَتِيمِ إِلاَّ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّى يَبْلُغَ أَشُدَّهُ
وَأَوْفُواْ الْكَيْلَ وَالْمِيزَانَ بِالْقِسْطِ لاَ نُكَلِّفُ نَفْسًا إِلاَّ وُسْعَهَا وَإِذَا
قُلْتُمْ فَاعْدِلُواْ وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَى وَبِعَهْدِ اللّهِ أَوْفُواْ ذَلِكُمْ وَصَّاكُم
بِهِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ ؛ به مال يتيم نزديک مشويد مگر به نيکوترين وجهي که به صلاح او باشد
تا، به سن بلوغ رسد و پيمانه و وزن را از روي عدل تمام کنيد ما به کسي جز به اندازه توانش تکليف نمي
کنيم و هر گاه سخن گوييد عادلانه گوييد هر چند در باره خويشاوندان باشد و به عهد خدا وفا کنيد
اينهاست آنچه خدا شما را بدان سفارش مي کند ، باشد که پند گيريد.
وَأَنَّ هَـذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيمًا فَاتَّبِعُوهُ وَلاَ تَتَّبِعُواْ السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ
بِكُمْ عَن سَبِيلِهِ ذَلِكُمْ وَصَّاكُم بِهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ؛ و اين است راه راست من از آن
پيروي کنيد و به راههاي گوناگون مرويدکه ، شما را از راه خدا پراکنده مي سازد اينهاست آنچه خدا شما
را بدان سفارش مي کند ، شايد پرهيزگار شويد.
(151) خداوند متعال به پیامبرش صلی الله علیه وسلم می‌فرماید: (﴿قُلۡ﴾) به کسانی که حلال خدا را حرام می‌کنند، بگو: (﴿تَعَالَوۡاۡ أَتۡلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمۡ عَلَيۡكُمۡ﴾) بیایید آنچه را
پروردگارتان بر شما حرام نموده است، برایتان بیان کنم؛ یعنی آنچه را که خداوند به طور عام حرام
نموده است، برایتان می‌خوانم، که همۀ محرمات از قبیل: خوردنی‌ها و
نوشیدنی‌ها و گفتار و کردارها را در بر می‌گیرد. (﴿أَلَّا تُشۡرِكُواۡ بِهِۦ شَيۡ‍ٔٗا﴾) اینکه
هیچ چیز زیاد و کمی را شریک او نسازید. و حقیقت شرک ورزیدن به خدا این است که مخلوق، مانند خدا
پرستش، و یا مانند خدا تعظیم شود، یا یکی از ویژگی‌های ربوبیت و الوهیت به او اختصاص داده شود. و
وقتی که بنده تمام انواع شرک را ترک کند، موحّد و یکتاپرست می‌شود و در همۀ حالاتش مخلص خدا
می‌گردد. بنابراین حق خدا بر بندگان است که او را بپرستند و چیزی را شریک او نسازند. سپس به بیان مهم‌ترین حق پس از حق خود پرداخت و فرمود: (﴿وَبِٱلۡوَٰلِدَيۡنِ إِحۡسَٰنٗا﴾) و
با پدر و مادر نیکی کنید؛ یعنی با سخنان خوب و کارهای زیبا و پسندیده، با آنها نیکی کنید . پس هر
سخن یا کاری که به وسیلۀ آن به پدر و مادر سودی برسد یا باعث خوشحالی آنها شود، از جملۀ نیکوکاری و
احسان است، و هرگاه احسان و نیکوکاری با پدر و مادر صورت پذیرد، عقوق و نافرمانی آنان منتفی
می‌گردد. (﴿وَلَا تَقۡتُلُوٓاۡ أَوۡلَٰدَكُم مِّنۡ إِمۡلَٰقٖ﴾) و دختر و
پسرانتان را از ترس فقر و تنگدستی مکشید؛ یعنی به سبب فقر و اینکه برای تأمین روزی آنها در تنگنا
قرار نگیرید، آنها را نکشید، آن‌گونه که این شیوه و رسم در میان مردمان سنگدل و ستمگرِ دوران جاهلیت
وجود داشت. پس وقتی‌که آنها در این حالت از کشتن فرزندانشان نهی شده‌اند، به طریق اولی از کشتنِ
بدون دلیلِ آنان و از کشتن فرزندان دیگران نهی می‌شوند. (﴿نَّحۡنُ نَرۡزُقُكُمۡ وَإِيَّاهُمۡ﴾) ما
شما و ایشان را روزی می‌دهیم. ما روزی همه را به عهده گرفته‌ایم، پس شما کسانی نیستید که فرزندانتان
را روزی دهید، بلکه نمی‌توانید خودتان را هم روزی بدهید. پس به خاطر روزی فرزندان، هیچ فشاری بر شما
نیست. (﴿وَلَا تَقۡرَبُواۡ ٱلۡفَوَٰحِشَ﴾) و به گناهان بزرگ و بسیار زشت
نزدیک نشوید.(﴿مَا ظَهَرَ مِنۡهَا وَمَا بَطَنَ﴾) به گناهی نزدیک نشوید که
به ظاهرِ آدمی بستگی دارد، نیز به گناهانی نزدیک نشوید که به باطن و قلب و درونِ انسان مربوط است. و
نهی کردن از نزدیک شدن به گناهان و زشتی‌ها، از نهی کردن از انجام دادن آن بلیغ‌تر و رساتر است؛
زیرا نهی از نزدیک شدن به گناه، شامل نهی از ارتکاب مقدمات گناه و وسائلی است که انسان را بدان
می‌رساند. (﴿وَلَا تَقۡتُلُواۡ ٱلنَّفۡسَ ٱلَّتِي حَرَّمَ ٱللَّهُ﴾) و
انسانی را نکشید که خدا کشتن وی را حرام نموده است. و آن مسلمان است، خواه مرد باشد یا زن، کوچک
باشد یا بزرگ، نیکوکار باشد یا فاسق، کافری که به وسیلۀ عهد و پیمان، جان او در مصونیت قرار گرفته
است. (﴿إِلَّا بِٱلۡحَقِّ﴾) مگر به حق ، مانند زناکاری که متأهل باشد، و یا
کسی که دیگری را کشته است، و یا کسی که دینش را رها کرده و از جماعت مسلمین بیرون رفته باشد. (﴿ذَٰلِكُمۡ﴾) این چیزهای ذکر شده، (﴿وَصَّىٰكُم بِهِۦ لَعَلَّكُمۡ تَعۡقِلُونَ﴾) اموری
است که خداوند شما را بدان سفارش کرده است، باشد که سفارش خدا را بفهمید، سپس آن را به خاطر بسپارید
و آن را رعایت کرده و انجام بدهید.این آیه دلالت می‌نماید که بنده به هر اندازه از عقل و شعور
برخوردار باشد، به همان اندازه دستورات خدا را انجام می‌دهد.

(152) (﴿وَلَا تَقۡرَبُواۡ مَالَ ٱلۡيَتِيمِ﴾) و
به مال یتیم نزدیک نشوید به این صورت که آن را بخورید، و یا آن را به نفع خودتان عوض کنید، یا بدون
سبب آن را بردارید. (﴿إِلَّا بِٱلَّتِي هِيَ أَحۡسَنُ﴾) مگر به صورتی که
اموال آنها سامان و بهبود یابد، و آنها از این طریق فایده ببرند. پس این دلالت می‌نماید که نزدیک
شدن به اموال یتیم و تصرف کردن در آن به صورتی که یتیم زیان ببیند و یا به صورتی که نه فایده‌ای در
بر دارد و نه ضرری، جایز نیست.(﴿حَتَّىٰ يَبۡلُغَ أَشُدَّهُۥ﴾) تا اینکه
یتیم به حالت رشد خود برسد و شیوۀ تصرف را بداند. پس وقتی که به رشد و کمال خود رسید، آن وقت مالش
به او داده می‌شود، و او طبق نظر خودش در آن تصرف می‌نماید. و این دلالت می‌نماید که یتیم قبل از
اینکه به مرحلۀ رشد و بلوغ برسد، از تصرف در مالش منع می‌شود، و سرپرست او به نحو احسن در مالش تصرف
می‌نماید، و این ممنوعیتِ از تصرف، با رسیدن یتیم به حد کمال و رشد به پایان می‌رسد. (﴿وَأَوۡفُواۡ ٱلۡكَيۡلَ وَٱلۡمِيزَانَ بِٱلۡقِسۡطِ﴾) و پیمانه و ترازو را با
دادگری و به صورت تمام و کمال بپیمایید. پس وقتی شما در این مورد تلاش کردید، (﴿لَا نُكَلِّفُ نَفۡسًا إِلَّاوُسۡعَهَا﴾) ما
هیچ کس را جز به اندازۀ توانش مکلف نمی‌سازیم. به اندازه‌ای که می‌تواند و در تنگنا قرار نمی‌گیرد.
پس هرکس به کامل کردن پیمانه و وزن علاقه‌مند باشد و در این راه از هیچ تلاشی دریغ نورزد، سپس در
این مورد از او کوتاهی سر بزند، اما به سبب زیاده روی یا کوتاهی او نبوده و خود بدان واقف نباشد؛ پس
خداوند آمرزنده و مهربان است. و علمای اصولی با استفاده از این آیه استدلال کرده‌اند که خداوند هیچ
کس را به آنچه که نمی‌تواند، مکلف نمی‌سازد؛ و هرکس از خداوند در آنچه بدان دستور داده شده است،
بترسد؛ و در انجام دستوری که در توان اوست، پرهیزگار باشد، فراتر از این بر او گناهی نیست. (﴿وَإِذَا قُلۡتُمۡ﴾) و هرگاه سخنی گفتید که با آن میان مردم قضاوت نمودید و ـ
با آن ـ در رابطه با گفته‌ها و حالات مردم سخن گفتید، (﴿فَٱعۡدِلُواۡ﴾) در
سخنِ خود دادگری کنید و عدالت و راستگویی را در مورد کسانی که دوست دارید و کسانی که آنها را
نمی‌پسندید، رعایت نمایید؛ و انصاف داشته باشید و آنچه را که باید بگویید، پنهان نکنید؛ زیرا ستم
ورزیدن در سخن گفتن دربارۀ کسی ـ یا سخنان کسی ـ که او را دوست ندارید، ظلم و حرام می‌باشد. و هرگاه
عالم علیه گفتارهای اهل بدعت سخن گوید، بر او واجب است که به هر صاحب حقی، حقش را بدهد، و حق و باطل
را بیان نماید، و باید در این زمینه دوری و نزدیکی گفتار اهل بدعت به حق را بسنجد. و فقها گفته‌اند:«بر قاضی واجب است که در نگاه و سخنش میان دو طرف دعوی، دادگری کند.» (﴿وَبِعَهۡدِ ٱللَّهِ أَوۡفُواۡ﴾) و به پیمان خدا وفا کنید. و این شامل عهدی
است که خداوند با بندگان بسته است، که حقوق الهی را انجام دهند و به آن وفا کنند. نیز شامل پیمانی
است که میان مردم بسته می‌شود. وفا کردن به همۀ پیمان‌ها واجب، و شکستنِ آن و اخلالِ در آن حرام
است. (﴿ذَٰلِكُمۡ﴾) احکامی که ذکر شد، (﴿وَصَّىٰكُم بِهِۦ لَعَلَّكُمۡ تَذَكَّرُونَ﴾) خداوند
شما را بدان سفارش نموده است تا پند بگیرید، و سفارش خدا را آن گونه که شایسته است، انجام دهید، و
حکمت و احکام آن را دریابید.

(153) پس از آنکه [خداوند] بسیاری از دستورات بزرگ
و آیین و قوانین مهم را بیان کرد، به این موضوع و آنچه که از آن عام و فراگیرتر است، اشاره نمود و فرمود: (﴿وَأَنَّ هَٰذَا صِرَٰطِي مُسۡتَقِيمٗا﴾) این
احکام و امثال آن که خداوند در کتابش بیان کرده و آن را برای بندگانش توضیح داده، راه خداوند است که
انسان را به او و به سرای کرامت و بخشش وی می‌رساند، و آن راهی است میانه و آسان و کوتاه.(﴿فَٱتَّبِعُوهُ﴾) پس، از آن پیروی کنید تا به رستگاری و موفقیت دست یابید و
به آرزوها و شادی‌ها برسید. (﴿وَلَا تَتَّبِعُواۡ ٱلسُّبُلَ﴾) و از راه‌های
مخالف با این راه، پیروی نکنید، (﴿فَتَفَرَّقَ بِكُمۡ عَن سَبِيلِهِۦ﴾) که
شما را از راه خدا، گمراه و منحرف ساخته، و به چپ و راست متمایل گردانده، و پراکنده می‌کند. و آنگاه
که از راه راست منحرف شدید، جز راهی که انسان را به جهنم می‌رساند، وجود ندارد. (﴿ذَٰلِكُمۡ وَصَّىٰكُم بِهِۦ لَعَلَّكُمۡ تَتَّقُونَ﴾) اینها
چیزهایی هستند که خداوند شما را بدان سفارش نموده تا پرهیزگار شوید؛ زیرا اگر آنچه را که خدا بیان
کرده است، انجام دهید و آن را بیاموزید و بدان عمل کنید، از پرهیزگاران و از بندگان رستگار خدا
می‌شوید. و راه را به صورت «مفرد» بیان کرد و به خود نسبت داد و
فرمود: (﴿وَأَنَّ هَٰذَا صِرَٰطِي مُسۡتَقِيمٗا﴾) و این است راه راستِ من،
چون آن تنها راهی است که انسان را به خدا می‌رساند، و خداوند کسانی را که راه او را در پیش گرفته
اند یاری می‌نماید.

و اين است راه راست من. از آن پيروى كنيد و به راه‌هاى گوناگون مرويد كه شما را از راه خدا پراكنده مى‌سازد. اينهاست آنچه خدا شما را بدان سفارش مى‌كند، شايد پرهيزگار شويد

و همانا راه راست من همين است، پس از آن پيروى كنيد و به راه‌هاى [متفرقه‌] نرويد كه موجب تفرقه و جدايى از راه او شود. اين است آنچه خدا شما را به آن سفارش كرد، باشد كه شما پرهيزكار شويد

و بدانید که این راه راست و درست من است، پس آن را در پیش گیرید، و به راههای دیگر نروید که شما را از راه او دور اندازد، این چنین به شما سفارش کرده است باشد که تقوا پیشه کنید [و در امان مانید]

و مسلماً این [برنامه های محکم و استوار و قوانین و مقرّرات حکیمانه] راه راست من است؛ بنابراین از آن پیروی کنید و از راه های دیگر پیروی مکنید که شما را از راه او پراکنده می کند؛ خدا این [گونه] به شما سفارش کرده تا پرهیزکار شوید

و این است راه راست من، از آن پیروی کنید و از راههای دیگر که موجب تفرقه شما از راه اوست متابعت نکنید. این است سفارش خدا به شما، شاید پرهیزکار شوید

و آنکه این است راه من راست پس پیرویش کنید و پیروی نکنید راه‌ها را که پراکنده‌تان کند از راه او بدین توصیه کرده است شما را شاید پرهیزکاری کنید

و [بدانيد] اين است راه راست من؛ پس، از آن پيروى كنيد. و از راه‌ها[ى ديگر] كه شما را از راه وى پراكنده مى‌سازد پيروى مكنيد. اينهاست كه [خدا] شما را به آن سفارش كرده است، باشد كه به تقوا گراييد

و اینکه به‌راستی این راهِ بس راست من است. پس آن را پیروی کنید و راه‌ها(ی دیگر) را - که شما را از راه وی پراکنده می‌سازد - پیروی مکنید. این است که (خدا) شما را به آن سفارش کرده، شاید به تقوا گرایید

و این که، این راه مستقیم من است، از آن پیروى کنید و از راه‌هاى مختلف پیروى نکنید، که شما را از راه حق دور مى‌سازد. این چیزى است که خداوند شما را به آن سفارش مى‌کند تا پرهیزکار شوید.»

این راه (که من آن را برایتان ترسیم و بیان کردم) راه مستقیم من است (و منتهی به سعادت هر دو جهان می‌گردد. پس) از آن پیروی کنید و از راههای (باطلی که شما را از آن نهی کرده‌ام) پیروی نکنید که شما را از راه خدا (منحرف و) پراکنده می‌سازد. اینها چیزهائی است که خداوند شما را بدان توصیه می‌کند تا پرهیزگار شوید (و از مخالفت با آنها بپرهیزید)

این راه مستقیم من است، از آن پیروی کنید! و از راه‌های پراکنده (و انحرافی) پیروی نکنید، که شما را از طریق حق، دور می‌سازد! این چیزی است که خداوند شما را به آن سفارش می‌کند، شاید پرهیزگاری پیشه کنید!»

و اين است راه راست من، پس آن را پيروى كنيد و به راه‌هاى ديگر مرويد كه شما را از راه او جدا مى‌كند اينهاست كه شما را به آن سفارش كرده است شايد پرهيزگار شويد