65. طلاق آیه 3

و او را از جایی که گمان ندارد، روزی می‌دهد؛ و هر کس بر الله توکل کند، او تعالی برایش کافی است. بی‌گمان، الله فرمان خود را به انجام می‌رسانَد. مسلّماً الله برای هر چیزی اندازه‌ای قرار داده است.

يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاء فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَأَحْصُوا الْعِدَّةَ وَاتَّقُوا اللَّهَ رَبَّكُمْ لَا تُخْرِجُوهُنَّ مِن بُيُوتِهِنَّ وَلَا يَخْرُجْنَ إِلَّا أَن يَأْتِينَ بِفَاحِشَةٍ مُّبَيِّنَةٍ وَتِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ وَمَن يَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ لَا تَدْرِي لَعَلَّ اللَّهَ يُحْدِثُ بَعْدَ ذَلِكَ أَمْرًا اي پيامبر ، اگر زنان را طلاق مي دهيد به وقت عده طلاقشان دهيد و شمارعده ، را نگه داريد و از خداي يکتا پروردگارتان بترسيد و آنان را از خانه هايشان بيرون مکنيد و از خانه بيرون نروند مگر آنکه به آشکارا مرتکب کاري زشت شوند اينها احکام خداوند است ، و هر که از آن تجاوز کند به خود ستم کرده است تو چه داني ، شايد خدا از اين پس امري تازه پديدآورد.
فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِكُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ فَارِقُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَأَشْهِدُوا ذَوَيْ عَدْلٍ مِّنكُمْ وَأَقِيمُوا الشَّهَادَةَ لِلَّهِ ذَلِكُمْ يُوعَظُ بِهِ مَن كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَمَن يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا و چون به پايان مدت رسيدند ، يا به وجهي نيکو نگاهشان داريد يا به وجهي نيکو از آنها جدا شويد و دو تن عادل از خودتان را به شهادت گيريد و براي خدا شهادت را به راستي ادا کنيد هر که را به خدا و روز قيامت ايمان دارد ، اينچنين اندرز مي دهند و هر که از خدا بترسد ، براي او راهي براي بيرون شدن قرار خواهد داد ،
وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ وَمَن يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِكُلِّ شَيْءٍ قَدْرً و از جايي که گمانش را ندارد روزي اش مي دهد و هر که بر خدا توکل کند ،، خدا او را کافي است خدا کار خود را به اجرا مي رساند و هر چيز رااندازه اي قرار داده است.
مدني و 12 آيه دارد.
بسم الله الرحمن الرحيم
(1) خداوند متعال خطاب به پیامبرش محمّد صلی الله علیه وسلم و مؤمنان می‌فرماید: (﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّبِيُّ إِذَا طَلَّقۡتُمُ ٱلنِّسَآءَ﴾) ای پیغمبر! هرگاه خواستید زنان را طلاق دهید، برای طلاق دادن آنها به دنبال امر جایز و مشروع باشید، و بلافاصله بدون رعایت دستور خداوند به طلاق دادن مبادرت نورزید، بلکه (﴿فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ﴾) آنان را در وقت فرارسیدن عده طلاق دهید، به این صورت که شوهر، زن را در زمانی که پاک است و در این دورانِ پاکی با او آمیزش نکرده است طلاق دهد. پس این طلاقی است که عده در آن واضح و روشن است، به خلاف اینکه اگر زن را در حالت حیضی که طلاق در آن انجام شده باشد طلاق دهد. چون در این حالت، دوران حیض جزو عدّۀ زن حساب نمی‌شود. به همین خاطر این عده‌اش طولانی می‌گردد. همچنین اگر شوهر او را در حالت پاکی که در آن حالت با او آمیزش کرده است طلاق بدهد، بیم آن می‌رود که زن حامله گردد، و مشخص نمی‌شود که کدام عدّه را بگذارد. (﴿وَأَحۡصُواۡ ٱلۡعِدَّةَ﴾) و عده را برشمارید. و بر شمردن عده با بر شمردن ایام حیض حاصل می‌شود. و اگر زن حیض نشود، با ماه حساب می‌گردد، و این زمانی است که حامله نباشد؛ و اگر حامله باشد، عدّه او وضع حمل است. بر شمردن عدّه ادای حقّ خدا و حقّ همسر و حق کسی است که بعد از آن با زن ازدواج می‌کند. نیز حقّ زن را در مورد نفقه و غیره روشن می‌نماید. پس وقتی عدۀ زن بر شمرده شود، حالت او مشخّص می‌گردد، و حقوقی که به دنبال عدّه می‌آید مشخّص می‌شود. امر به برشمردن عده، متوجّه شوهر و زن است، و این در صورتی است که زن مکلف باشد؛ و اگر مکلف نباشد، حقّ برشمردن آن بر ولیّ زن است. (﴿وَٱتَّقُواۡ ٱللَّهَ رَبَّكُمۡ﴾) و در همۀ کارهایتان از خدا بترسید، و در مورد حقّ زنان طلاق داده شده، از خدا بترسید. (﴿لَا تُخۡرِجُوهُنَّ مِنۢ بُيُوتِهِنَّ﴾) در مدّت عدّه، زنان را از خانه‌هایشان بیرون نکنید، بلکه زن باید در خانه‌ای بماند که شوهرش او را در آن طلاق داده است. (﴿وَلَا يَخۡرُجۡنَ﴾) و نباید زنان بیرون بروند؛ یعنی بیرون رفتن از خانه برایشان جایز نیست. نهی از خارج کردن، برای آن است که تهیۀ مسکن زن بر شوهر واجب است تا عده که حقی از حقوق شوهر است در آن خانه تکمیل شود. و اینکه زن نباید بیرون برود برای آن است که اگر زن بیرون برود، حقّ شوهر ضایع می‌گردد. نهی از بیرون کردن و بیرون رفتن از خانه، تا تمام شدن عده ادامه دارد. (﴿إِلَّآ أَن يَأۡتِينَ بِفَٰحِشَةٖ مُّبَيِّنَةٖ﴾) مگر آنکه کار زشتِ آشکاری مرتکب شوند؛ یعنی زنان کار زشتی بکنند که ایجاب نماید از خانه اخراج گردند. به این صورت که اگر او را بیرون نکنند، اهل خانه زیانمند می‌شوند مانند اینکه آنها را با سخنان و کارهای زشت اذیّت کند، پس در این صورت آنها می‌توانند او را از خانه بیرون کنند؛ چون او خودش اسباب بیرون رفتن خودرا فراهم کرده است، و اسکان دادن وی برای آن بوده که از او دلجویی گردد و این‌گونه با او مهربانی شود. و وقتی که خودش باعث ‌شود تا او را بیرون کنند، خودش زیان را متوجّه خود ساخته است. این دربارۀ زنی است که در حال گذراندن عدۀ طلاق رجعی است. امّا زنی که طلاق بائن گرفته، تهیۀ مسکن برای او واجب نیست؛ چون تهیۀ مسکن برای زن تابع نفقه است، و نفقه برای زنی که طلاق رجعی داده شده واجب است، نه برای زنی که طلاق بائن داده شده است. (﴿وَتِلۡكَ حُدُودُ ٱللَّهِ﴾) و این حدود الهی است که برای بندگانش مقرّر و معین داشته است، و به آنها فرمان داده تا این مقرّرات را اجرا کنند، و پا را از آن فراتر نگذارند. (﴿وَمَن يَتَعَدَّ حُدُودَ ٱللَّهِ﴾) و هرکس از حدود الهی تجاوز کند، (﴿فَقَدۡ ظَلَمَ نَفۡسَهُۥ﴾) به خودش ستم کرده است؛ یعنی حقّ خود را پایمال کرده، و بهره‌اش را از پیروی کردن از حدود و مقرّرات الهی که صلاح دنیا و آخرت است ضایع کرده است. (﴿لَا تَدۡرِي لَعَلَّ ٱللَّهَ يُحۡدِثُ بَعۡدَ ذَٰلِكَ أَمۡرٗا﴾) تو نمی‌دانی، چه بسا خداوند بعد از آن امری دیگر در میان آورد؛ یعنی خداوند ‌عدّه را مقرّر داشت، و طلاق را با عدّه مقرّر کرد، به خاطر حکمت‌های بزرگی که در این امر نهفته است که برخی عبارتند از اینکه شاید خداوند در دل فردی که زنش را طلاق داده دوستی و مهربانی بیاورد و به زنش رجوع کند و زندگی را از سر بگیرد. و شاید به خاطر چیزی وی را طلاق داده، و این علّت در دوران عده از بین برود، آنگاه شوهر رجوع کند، چون سبب طلاق منتفی شده است. و از جمله حکمت‌های عده این است که این زمان، زمان انتظار است، و مشخص می‌گردد که آیا زن از شوهر خودش حامله است یا نه.
(2) (﴿فَإِذَا بَلَغۡنَ أَجَلَهُنَّ﴾) پس وقتی که به پایان عدّه نزدیک شدند. چون اگر زنان از دوران عدّه بیرون روند و عده تمام شود، شوهر، دیگر اختیاری برای نگاه داشتن یا جدا شدن ندارد. (﴿فَأَمۡسِكُوهُنَّ بِمَعۡرُوفٍ﴾) پس به طرز شایسته و نیک آنها را نگاه دارید؛ یعنی با زندگی خوب و همراهیِ پسندیده زن را نگاه دارید، نه به صورتی که زیانی به او وارد کنید و ارادۀ بد نسبت به وی داشته باشید، چون نگاه داشتن زن به این شیوه جایز نیست. (﴿أَوۡ فَارِقُوهُنَّ بِمَعۡرُوفٖ﴾) یا به خوبی از آنها جدا شوید؛ جدایی که در آن محدودیتی نباشد. و باید جدایی بدون ناسزاگویی و مجادله باشد، و نباید شوهر، زن را مجبور کند که از مال خودش چیزی را بدهد. (﴿وَأَشۡهِدُواۡ ذَوَيۡ عَدۡلٖ مِّنكُمۡ﴾) و دو مرد عادل از خودتان را بر طلاق و رجعت زن گواه بگیرید. یعنی دو مرد مسلمان عادل را گواه بگیرید؛ چون در این گواه گرفتن باب مجادله بسته می‌شود، و هریک از دو گواه آنچه را که باید بگویند نمی‌توانند پنهان نمایند. (﴿وَأَقِيمُواۡ ٱلشَّهَٰدَةَ لِلَّهِ﴾) ای گواهان! گواهی را برای خدا ادا کنید؛ یعنی به صورت واقعی و بدون کم و کاست گواهی را ارائه دهید، و هدفتان از گواهی دادن رضایت خدا باشد. و در امر گواهی دادن، هیچ خویشاوندی را به خاطر خویشاوندی‌اش، و دوستی را به خاطر محبّت او رعایت نکنید. (﴿ذَٰلِكُمۡ يُوعَظُ بِهِۦ مَن كَانَ يُؤۡمِنُ بِٱللَّهِ وَٱلۡيَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِ﴾) احکام و حدود و مقرّراتی که برایتان بیان کردیم، کسی که به خدا و روز قیامت ایمان بیاورد بدان پند داده می‌شود، چون ایمان به خدا و روز قیامت باعث می‌شود تا فرد مؤمن از اندرزها و پندهای الهی پند پذیرد، و برای آخرت خود کارهای شایسته‌ای ذخیره نماید. به خلاف کسی که ایمان از دل او رخت بربسته است، چنین کسی به کارهای بدش توجّه نمی‌نماید، و از مواعظ الهی پند نمی‌پذیرد، چون در وجودش انگیزه‌ای برای این کار نیست. و از آنجا که طلاق گاهی در میان ناراحتی و اندوه انجام می‌شود، خداوند به پرهیز و تقوا فرمان داد، و به کسی که در امر طلاق و غیره تقوای الهی را رعایت کند، وعده داده است که راه‌حلی برای مشکل او پیدا خواهد کرد. پس هرگاه کسی خواست زنش را طلاق دهد و طلاق را به صورت شرعی انجام داد، به این صورت که یک طلاق را در حالتی بدهد که زن از عادت ماهانه پاک شده، و بدون اینکه با او ـ در این حالت ـ آمیزش کرده باشد کار برای چنین کسی دشوار نخواهد بود، بلکه خداوند برای او گشایشی قرار داده و می‌تواند دوباره به نکاح مراجعه کند، اگر از طلاق دادن پشیمان شود. و سیاق این آیه گرچه در مورد طلاق و رجعت است، امّا عموم کلمه اعتبار دارد؛ و هرکس از خداوند بترسد و در همۀ حالات خود به خشنودی خدا پای‌بند باشد، خداوند در دنیا و آخرت او را پاداش خواهد داد. و از جمله پاداشی که خداوند به فرد متّقی می‌دهد، این است که برای او راهی برای رهایی از هر مشقّت و دشواری قرار می‌دهد. همان‌طور که هرکس از خدا بترسد، خداوند برایش راه رهایی قرار می‌دهد. و هرکس از خدا نترسد، در میان زنجیرها و طوق‌ها گرفتار می‌شود؛ زنجیرهایی که نمی‌توانند از آن رهایی یابند و این را در مورد طلاق درنظر بگیرند. چون هرگاه بنده در طلاق دادن تقوای الهی را رعایت نکند، بلکه به صورت حرام و ناجایز آن را انجام دهد، مانند اینکه هر سه طلاق را یکجا بدهد و امثال آن، قطعاً پشیمان خواهد شد و آنگاه این پشیمانی قابل جبران نیست.
(3) (﴿وَيَرۡزُقۡهُ مِنۡ حَيۡثُ لَا يَحۡتَسِبُ﴾) روزی را خداوند برای فرد پرهیزگار از جایی می‌آورد که فکرش را نمی‌کند. (﴿وَمَن يَتَوَكَّلۡ عَلَى ٱللَّهِ فَهُوَ حَسۡبُهُۥٓ﴾) و هرکس در امر دین و دنیای خودش بر خداوند توکل نماید، به این صورت که در به دست آوردن آنچه به او سود و فایده می‌رساند و در دفع آنچه به او زیان می‌رساند بر خدا توکل کند. و در فراهم شدن آن به خدا اعتماد داشته باشد. (﴿فَهُوَ حَسۡبُهُۥٓ﴾)خداوند او را در کاری که بر او توکل نموده کفایت می‌کند. و هرگاه کار به عهدۀ خداوند توانگر و نیرومند و مهربان باشد، باید دانست که از هر چیزی به بنده نزدیک‌تر است، ولی بسا حکمت الهی اقتضا کند آن را تا وقت مناسب به تأخیر بیندازد. بنابراین فرمود: (﴿إِنَّ ٱللَّهَ بَٰلِغُ أَمۡرِهِۦ﴾) قطعاً تقدیر و قضای الهی نافذ خواهد شد، ولی (﴿قَدۡ جَعَلَ ٱللَّهُ لِكُلِّ شَيۡءٖ قَدۡرٗا﴾) خداوند برای هر چیزی وقت و اندازه‌ای معیّن کرده که از آن فراتر نمی‌رود و ازآن کمتر نخواهد بود.

و از جايى كه گمانش را ندارد روزى‌اش مى‌دهد. و هر كه بر خدا توكل كند، خدا او را كافى است. خدا كار خود را به اجرا مى‌رساند و هر چيز را اندازه‌اى قرار داده است

و او را از جايى كه گمان نمى‌برد روزى مى‌دهد. و هر كس بر خدا توكل كند او براى وى كافى است. همانا خدا [به ثمر] رساننده‌ى امر خويش است. بى‌ترديد خدا براى هر چيزى اندازه‌اى نهاده است

و او را از جایی که گمان نمی‌برد، روزی رساند، و هر کس بر خداوند توکل کند، همو وی را کافی است، بی‌گمان خداوند سررشته‌دار کار خویش است، به راستی که خداوند برای هر چیز اندازه‌ای نهاده است‌

و او را از جایی که گمان نمی برد روزی می دهد، و کسی که بر خدا توکل کند، خدا برایش کافی است، [و] خدا فرمان و خواسته اش را [به هر کس که بخواهد] می رساند؛ یقیناً برای هر چیزی اندازه ای قرار داده است

و از جایی که گمان نَبَرد به او روزی عطا کند، و هر که بر خدا توکل کند خدا او را کفایت خواهد کرد که خدا امرش را نافذ و روان می‌سازد و بر هر چیز قدر و اندازه‌ای مقرّر داشته است (و به هیچ تدبیری سر از تقدیرش نتوان پیچید)

و روزیش دهد از آنجا که در شمار نیارد و آنکو توکّل کند بر خدا پس باشدش همانا خدا است رسنده کار او هر آینه نهاده است خدا برای هر چیزی اندازه‌ای‌

و از جايى كه حسابش را نمى‌كند، به او روزى مى‌رساند، و هر كس بر خدا اعتماد كند او براى وى بس است. خدا فرمانش را به انجام‌رساننده است. به راستى خدا براى هر چيزى اندازه‌اى مقرر كرده است

و از جایی که حسابش را نمی‌کند، (خدا) روزیش می‌دهد. و هر کس بر خدا توکل کند، پس (هم) او برایش بس است. خدا کار و فرمانش را انجام‌دهنده است. به‌راستی خدا برای هر چیزی ارزش و اندازه‌ای قرار داده است

و او را از جایى که گمان ندارد، روزى مى‌دهد و هر کس بر خدا توکل کند، او برایش بس است. خداوند فرمان خود را [به انجام] مى‌رساند. همانا خداوند براى هر چیز اندازه‌اى نهاده است

و به او از جائی که تصوّرش نمی‌کند روزی می‌رساند. هر کس بر خداوند توکّل کند (و کار و بار خود را بدو واگذارد) خدا او را بسنده است. خداوند فرمان خویش را به انجام می‌رساند و هر چه را بخواهد بدان دسترسی پیدا می‌کند. خدا برای هر چیزی زمان و اندازه‌ای را قرار داده است

و او را از جایی که گمان ندارد روزی می‌دهد؛ و هر کس بر خدا توکّل کند، کفایت امرش را می‌کند؛ خداوند فرمان خود را به انجام می‌رساند؛ و خدا برای هر چیزی اندازه‌ای قرار داده است

و او را از جايى كه گمان ندارد روزى مى‌دهد. و هر كه بر خدا توكل كند خدا او را بسنده است. همانا خدا كار خود را رساننده است [به آنجا كه خواهد]. براستى كه خداوند براى هر چيزى اندازه‌اى نهاده است