22. حج آیه 54

و تا کسانی كه دانش یافته‌اند، بدانند كه این [قرآن‌] حق است [و] از جانب پروردگار توست و به آن ایمان بیاورند و دل‌هایشان برایش [نرم و] فروتن گردد؛ و بی‌تردید، الله كسانى را كه ایمان آورده‌اند، به راهى راست هدایت می‌کند.

وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ مِن رَّسُولٍ وَلَا نَبِيٍّ إِلَّا إِذَا تَمَنَّى أَلْقَى الشَّيْطَانُ فِي أُمْنِيَّتِهِ فَيَنسَخُ اللَّهُ مَا يُلْقِي الشَّيْطَانُ ثُمَّ يُحْكِمُ اللَّهُ آيَاتِهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ و هيچ رسول و هيچ پيامبري را پيش از تو نفرستاديم مگر اينكه هنگام يكه چيزي را تلاوت مي‌كرد شيطان در تلاوت و خواندن او [شبهه] القا مي نمود، پس خداوند آنچه را كه شيطان القا مي‌كرد از بين مي‌برد، سپس خداوند آياتش را استوار مي‌دارد، و خداوند بس آگاه و با حكمت است.
لِيَجْعَلَ مَا يُلْقِي الشَّيْطَانُ فِتْنَةً لِّلَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ وَالْقَاسِيَةِ قُلُوبُهُمْ وَإِنَّ الظَّالِمِينَ لَفِي شِقَاقٍ بَعِيدٍ تا خداوند آنچه را كه شيطان مي‌افكند براي بيماردلان، و آنان كه دلهايشان سخت است آزموني قرار دهد. بي‌گمان ستمگران در عداوت عميق و مخالفت سختي به سر مي‌برند.
وَلِيَعْلَمَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ فَيُؤْمِنُوا بِهِ فَتُخْبِتَ لَهُ قُلُوبُهُمْ وَإِنَّ اللَّهَ لَهَادِ الَّذِينَ آمَنُوا إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ و تا دانش يافتگان بدانند كه آن [وحي] از سوي پروردگارت حق است، و به آن ايمان آورند، تا دلهايشان بدان آرام گيرد، و در برابرش تسليم و خاضع شوند و بي‌گمان خداوند مؤمنان را به راه راست هدايت مي‌كند.
(52) خداوند از اوجِ حکمتِ خویش صحبت می‌کند، و اینکه چه چیزی را برای بندگانش انتخاب نموده است. و می‌فرماید: ای محمد! (﴿وَمَآ أَرۡسَلۡنَا مِن قَبۡلِكَ مِن رَّسُولٖ وَلَا نَبِيٍّ إِلَّآ إِذَا تَمَنَّىٰٓ﴾) ما هیچ پیامبر و رسولی را پیش از تو نفرستاده‌ایم مگر اینکه وقتی آیات و احکام خداوند را برای مردم می‌خواند تا آنها را پند دهد و آنها را به معروف امر، و از منکر نهی کند، (﴿أَلۡقَى ٱلشَّيۡطَٰنُ فِيٓ أُمۡنِيَّتِهِۦ﴾) شیطان از راه‌های ویرانگرش وارد خواندن او ‌شده، و چیزهایی در خواندن او می‌افکند که با تلاوت و خواندن او متضاد بود؛ با اینکه خداوند متعال پیامبران را معصوم و مصون قرار داده است، و آنها در آنچه که از سوی خداوند به مردم می‌رسانند، معصوم‌اند؛ و خداوند وحی خویش را، از اینکه مشتبه گردد، یا با چیزی دیگر مخلوط شود، محفوظ و مصون می‌دارد. اما این القا و شبهه افکنی شیطان، پا برجا نیست و ادامه نخواهد داشت، بلکه عارضی است، و سپس از بین می‌رود، و عوارض احکامی جداگانه دارند. بنابراین فرمود: (﴿فَيَنسَخُ ٱللَّهُ مَا يُلۡقِي ٱلشَّيۡطَٰنُ ثُمَّ يُحۡكِمُ ٱللَّهُ ءَايَٰتِهِۦ﴾) پس خداوند آنچه را که شیطان می‌افکند، از بین می‌برد، سپس خداوند آیاتش را استوار می‌دارد؛ یعنی خداوند آنچه را که شیطان می‌افکند، از بین می‌برد و باطل می‌نماید؛ و بیان می‌کند که آن از آیات خدا نیست، سپس آیات خود را محکم و استوار می‌دارد، و آن را خالص نموده و محافظت می‌کند. بنابراین آیات خداوند، از آمیخته شدن با آنچه شیطان القا می‌کند، همواره خالص و ناب باقی می‌ماند. (﴿وَٱللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٞ﴾) و خداوند، آگاه و دانا و فرزانه و با حکمت است، و هرچیزی را در جایش قرارمی‌دهد. پس، از کمالِ حکمت خداوند، این است که شیطان را توانایی داده تا چنین القایی را بنماید تا آنچه را که در این بخش از آیه بیان نموده است، تحقق یابد. آنجا که می‌فرماید:

(53) (﴿لِّيَجۡعَلَ مَا يُلۡقِي ٱلشَّيۡطَٰنُ فِتۡنَةٗ﴾) تا القا و وسوسه‌های شیطان را، برای دو گروه از مردم که خداوند به آنها توجهی نمی‌کند، آزمونی قرار دهد، و آن دو گروه عبارتند از: (﴿لِّلَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٞ﴾) کسانی که در دل‌هایشان بیماری است؛ یعنی ایمانشان ضعیف است و کامل نمی‌باشد، و تصدیق و یقین قطعی در دل‌هایشان نیست؛ پس کوچک‌ترین شبهه‌ای، در آنها اثر می‌گذارد. و چون آنچه را که شیطان می‌افکند، بشنوند، شک و تردید وارد دل‌هایشان می‌شود، و موجب فتنه و آزمایش آنها می‌گردد. (﴿وَٱلۡقَاسِيَةِ قُلُوبُهُمۡ﴾) و سنگدلان؛ یعنی آنها که دل‌هایشان سخت است، و هشدار و اندرز در آن اثر نمی‌گذارد؛ و به‌خاطر قساوتی که دارند، آنچه را که خدا و پیامبرش می‌گویند، نمی‌فهمند. اینها وقتی آنچه را که شیطان القا می‌کند، بشنوند، آن را دلیلی برای باطل خود قرار می‌دهند، و در پرتو آن مجادله می‌نمایند، و با خدا و پیامبرش به مخالفت می‌پردازند. (﴿وَإِنَّ ٱلظَّٰلِمِينَ لَفِي شِقَاقِۢ بَعِيدٖ﴾) و بی‌گمان ستمگران در عداوت عمیق و مخالفت سختی قرار دارند؛ و آنچه شیطان القا می‌کند، برای این دو گروه از مردم مایۀ فتنه و آزمایش می‌گردد، و پلیدی که در دل‌هایشان پنهان است آشکار می‌شود. و اما گروه سوم که مورد مرحمت قرار می‌گیرند، کسانی‌اند که در این آیه ذکر شده‌اند:

(54) (﴿وَلِيَعۡلَمَ ٱلَّذِينَ أُوتُواۡ ٱلۡعِلۡمَ أَنَّهُ ٱلۡحَقُّ مِن رَّبِّكَ﴾) و تا عالمان و دانش آموختگان بدانند که آن وحی، حق و از سوی پروردگارت است. خداوند به آنان دانش داده است؛ و به وسیلۀ آن، حق را از باطل، و هدایت را از گمراهی تشخیص می‌دهند. پس آنان با توجه به شواهد و دلایل موجود، حقِ پایدار را که خداوند آن را استوار می‌نماید، از باطل و عارضی که خداوند آن را از بین می‌برد، تشخیص می‌دهند، تا بدانند که خداوند حکیم و فرزانه است؛ و ابتلا و آزمایشات را برای انسان پیش می‌آورد تا امور نیک و بدی را که در وجود او پنهان است، آشکار نماید، (﴿فَيُؤۡمِنُواۡ بِهِۦ﴾) تا به سبب آن ایمان بیاورند؛ و پس از دفع شبهه، ایمانشان افزون گردد. (﴿فَتُخۡبِتَ لَهُۥ قُلُوبُهُمۡ﴾) و دل‌هایشان خاضع و تسلیم خدا شود. و این، از هدایت الهی است که به آنها بخشیده است. (﴿وَإِنَّ ٱللَّهَ لَهَادِ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاۡ إِلَىٰ صِرَٰطٖ مُّسۡتَقِيمٖ﴾) و خداوند مومنان را، به سبب ایمانشان، به راه راست هدایت می‌نماید. و راه راست؛ یعنی دانستن حق، و عمل کردن به مقتضای آن. پس خداوند مؤمنان را، با سخن استوار، در زندگی دنیا و آخرت ثابت قدم می‌نماید؛ و این نوعی از تثبیت خداوند برای بندگان است. و این آیات بیان می‌نمایند که سایر پیامبران، برای پیامبر اسلام، الگو و سرمشق می‌باشند. وقتی که به هنگام خواندن و تلاوت آیۀ ﴿أَفَرَءَيۡتُمُ ٱللَّٰتَ وَٱلۡعُزَّىٰ وَمَنَوٰةَ ٱلثَّالِثَةَ ٱلۡأُخۡرَىٰٓ﴾ رسید، شیطان در تلاوت او، این را افکند «تِلکَ الغَرانِیقُ العُلَی وَإنَّ شَفَاعَتَهُنَّ لَتُرتَجَی» یعنی «لات» و «عزّی» و «منات»، بت‌های بس والا مقام هستند، و شفاعت کردن آنها، جای امید است. به این سبب پیامبر غمگین شد و فتنه‌ای برای مردم گردید، همچنان‌که خداوند متعال بیان نمود. پس خداوند این آیات را نازل کرد[مؤلف کتاب «نصب المجانیق لنسف قصۀ الغرانیق» به طور مفصل و علمی در این کتاب به این حدیث می‌پردازد و ثابت می‌کند که این حدیث، حدیثی موضوع است. و از این مطلب نیز سخن به میان می‌آورد که معنای صحیح آیۀ ﴿وَمَآ أَرۡسَلۡنَا مِن قَبۡلِكَ مِن رَّسُولٖ وَلَا نَبِيٍّ إِلَّآ إِذَا تَمَنَّىٰٓ أَلۡقَى ٱلشَّيۡطَٰنُ فِيٓ أُمۡنِيَّتِهِۦ﴾ چنین است: «و هیچ پیامبری را پیش از تو نفرستاده‌ایم مگر اینکه هنگامی که چیزی را تلاوت می‌کرد، شیطان وسوسه‌ها و شبهاتی را در دل کافران می‌انداخت....»«و»].

و تا دانش‌يافتگان بدانند كه قرآن به راستى از جانب پروردگار توست و بدان ايمان بياورند و دلهايشان بدان آرام گيرد. و خدا كسانى را كه ايمان آورده‌اند به راه راست هدايت مى‌كند

و تا دانش يافتگان بدانند، كه قرآن حق است و از جانب پروردگار توست و به آن بگروند و دل‌هايشان در برابر آن خاضع گردد. و خداوند بى‌ترديد راهنماى مؤمنان به راه راست است

و تا دانش‌یافتگان [راستین‌] بدانند که آن حق و از سوی پروردگار توست، و به آن ایمان آورند و دلهایشان در برابر آن خاشع شود، و بی‌گمان خداوند رهنمای مؤمنان به راه راست است‌

و [نیز برای این است] تا کسانی که دانش و آگاهی [دینی] به آنان عطا شده بدانند که [محو شدن و نابودی القائات شیطان و استوار شدن آیات] از سوی پروردگارت حق است، پس به آن ایمان آورند و دل هایشان برای آن رام و فروتن شود؛ و قطعاً خدا هدایت کننده اهل ایمان به سوی راهی راست است

و تا آنکه اهل علم و معرفت به یقین بدانند که این آیات قرآن به حق از جانب پروردگار تو نازل گردیده که بدان ایمان آورند و دلهاشان پیش او خاضع و خاشع شود، و البته خدا اهل ایمان را به راهی راست هدایت خواهد کرد

و تا بدانند آنان که داده شدند دانش را که آن است حقّ از پروردگار تو پس ایمان آرند بدان پس نرم شود برای آن دلهاشان و همانا خدا راهنمای آنانی است که ایمان آوردند بسوی راهی راست‌

و تا آنان كه دانش يافته‌اند بدانند كه اين [قرآن‌] حق است [و] از جانب پروردگار توست. و بدان ايمان آورند و دلهايشان براى او خاضع گردد. و به راستى خداوند كسانى را كه ايمان آورده‌اند، به سوى راهى راست راهبر است

و تا آنان که دانش (وحیانی) یافته‌اند بدانند همانا این (نسخ القائات شیطانی و تحکیم آیات ربانی)، به تمامی حق از سوی پروردگار تو است، تا بدو ایمان آورند. پس دل‌هایشان برای او بسی خاکسار و خاضع گردد. و به‌راستی خدا کسانی را که ایمان آورده‌اند، همانا سوی راهی راست راهبر است

و نیز [برای آن که] آگاهان بدانند [وحى کدام است، و القائات شیطان کدام. و بدانند] که [طرح و آرزوى پیامبران] حقّى است از طرف پروردگار تو، پس به آن ایمان بیاورند و دل‌هایشان در برابر آن فروتن گردد. و قطعاً خدا کسانى را که ایمان آورده‌اند، به راهی راست هدایت مى‌کند

و این که عالمان و آگاهان بدانند که آنچه (پیغمبران به مردم می‌گویند) حق بوده و از جانب پروردگار تو است، پس باید بدان ایمان بیاورند تا دلهایشان بدان آرام گیرد و در برابرش تسلیم و خاضع شود. قطعاً خداوند مؤمنان را به راه راست رهنمود می‌نماید (و شبهه‌ها و وسوسه‌های شیطانی را در پرتو هدایت و وحی آسمانی بدیشان می‌شناساند و حیران و سرگردانشان نمی‌گذارد)

و (نیز) هدف این بود که آگاهان بدانند این حقّی است از سوی پروردگارت، و در نتیجه به آن ایمان بیاورند، و دلهایشان در برابر آن خاضع گردد؛ و خداوند کسانی را که ایمان آوردند، بسوی صراط مستقیم هدایت می‌کند

و تا آنان كه دانش داده شده‌اند بدانند كه آن- آنچه پيامبر قرائت يا آرزو كرده- راست است از پروردگار تو و بدان ايمان آورند و دلهاشان براى آن نرم گردد و آرام گيرد، و هر آينه خدا كسانى را كه ايمان آورده‌اند به راه راست رهنمون است