فَلَا أُقْسِمُ بِالشَّفَقِ پس به شفق سوگند مي خورم ،
وَاللَّيْلِ وَمَا وَسَقَ و سوگند به شب و هر چه را فرو پوشد ،،
وَالْقَمَرِ إِذَا اتَّسَقَ و سوگند به ماه چون فروغش کامل شود ،
لَتَرْكَبُنَّ طَبَقًا عَن طَبَقٍ که به حالي بعد از حال ديگر تحول خواهيد يافت
فَمَا لَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ چه مي شودشان که ايمان نمي آورند ?
وَإِذَا قُرِئَ عَلَيْهِمُ الْقُرْآنُ لَا يَسْجُدُونَ و چون قرآن بر آنها خوانده شود سجده نمي کنند ?
بَلِ الَّذِينَ كَفَرُواْ يُكَذِّبُونَ بلکه ، کافران تکذيب مي کنند
وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا يُوعُونَ و خدا به آنچه در دل دارند آگاه است
فَبَشِّرْهُم بِعَذَابٍ أَلِيمٍ پس آنان را به عذابي دردآور بشارت ده ،
إِلَّا الَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ لَهُمْ أَجْرٌ غَيْرُ مَمْنُونٍ مگر آنان که ايمان آورده اند و کارهاي شايسته کرده اند که پاداششان را پاياني نيست.
(16 - 19) در اینجا خداوند به نشانههای شب سوگند خورده است؛ به شفق که باقیماندۀ نور و روشنایی خورشید و آغازگر شب است. (﴿وَٱلَّيۡلِ وَمَا وَسَقَ﴾) سوگند به شب و همۀ آنچه از حیوانات و غیره که فرامیگیرد، (﴿وَٱلۡقَمَرِ إِذَا ٱتَّسَقَ﴾) سوگند به ماه چون کامل شود. خداوند به ماه ـ در حالت کامل بودنش ـ قسم یاد میکند؛ زیرا در این حالت صورت و ظاهر آن از بقیۀ حالتهایش زیباتر است و منافعش نیز بیشتر است. و آنچه که بر آن قسم یاد شده عبارت است از (﴿لَتَرۡكَبُنَّ طَبَقًا عَن طَبَقٖ﴾) شما ای انسانها! مراحل و حالات مختلفی را طی میکنید؛ از نطفه به خونی بسته، و از خون بسته به تکهای گوشت تبدیل میشوید تا اینکه روح در شما دمیده میگردد. سپس دوران نوزادی، و بعد دوران کودکی را پشت سر میگذارنید، سپس به سن تکلیف و امر و نهی میرسید، و سپس خواهید مرد، و بعد از مرگ زنده میشوید و سزا و جزای اعمال خود را خواهید دید. این مراحل مختلفی است که بر انسان میگذرد، و این مراحل دال بر این است که تنها خداوند معبود و یکتاست، و او طبق حکمت و رحمت خویش به تدبیر بندگان میپردازد، و بنده نیازمند و ناتوان است و تحت تدبیر خداوندِ توانای مهربان قرار دارد.
(20 - 24) با وجود این بسیاری از مردم ایمان نمیآورند و هنگامی که قرآن بر آنان خوانده شود کرنش نمیکنند، و از اوامر و نواهی قرآن اطاعت نمیکنند. (﴿بَلِ ٱلَّذِينَ كَفَرُواۡ يُكَذِّبُونَ﴾) بلکه کافران تکذیب میکنند؛ یعنی بعد از آنکه حق برایشان روشن شده است با آن مخالفت میکنند. پس ایمان نیاوردن اینها و اطاعت نکردنشان از قرآن چیز عجیبی نیست؛ چون کسی که حق را از روی عناد تکذیب میکند، چارهای برای هدایتش نیست. (﴿وَٱللَّهُ أَعۡلَمُ بِمَا يُوعُونَ﴾) و خداوند رازهایی را که ایشان پنهان میدارند بهتر میداند، و به کارهای پنهان و آشکارشان آگاه است، و آنان را به سزای اعمالشان میرساند. بنابراین فرمود: (﴿فَبَشِّرۡهُم بِعَذَابٍ أَلِيمٍ﴾) بشارت بدان جهت بشارت نامیده شده است چون آثار آن در پوست و چهره نمایان میگردد.
(25) این است حالت بیشتر مردم؛ قرآن را تکذیب میکنند و به آن ایمان نمیآورند. (﴿إِلَّا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواۡ وَعَمِلُواۡ ٱلصَّٰلِحَٰتِ لَهُمۡ أَجۡرٌ غَيۡرُ مَمۡنُونِۢ﴾) اما برخی از مردم هستند که خداوند آنها را هدایت کرده است. پس ایشان به خدا ایمان آورده و آنچه را که پیامبران آوردهاند پذیرفتهاند. پس ایمان آورده و کارهای شایسته انجام دادهاند، و ایشان پاداشی پایان ناپذیر دارند، بلکه پاداش آنها همیشگی است و آن چیزهایی است که هیچ چشمی [تاکنون آنها را] ندیده، و هیچ گوشی [اخبار آن را] نشنیده، و تصوّر آن به دل هیچ انسانی خطور نکرده است.
* * *