Ajetet e Kur’ânit janë cilësuar si muĥkemâtun dhe muteshâbihât. Muĥkemâtun vjen nga rrënja “ĥakeme jaĥkumu” ose “aĥkeme juĥkimu”, që ka disa kuptime, si për shembull: “i përkryer në gjykimet që jep”, ose: “absolutisht i qartë dhe i kuptueshëm”. Nëse merret kuptimi i parë, mund të themi se të gjitha ajetet e Kur’ânit janë të përkryera, për sa i përket gjykimit që ato japin. Me këtë kuptim, në fakt, kjo fjalë është përdorur në ajetin e parë të sures Hudë, ku Allahu i Lartësuar thotë: “(Ky është) Libër ajetet e të cilit (uĥkimet) u zbritën plot urtësi...” Kështu, ky libër është i përsosur në çdo aspekt. Ai është i saktë, i plotë, i drejtë dhe i mrekullueshëm në udhëzimet e Tij. Plot urtësi në çdo gjykim e ligj. Ai është i vetmi burim i gjykimit të drejtë për çdo çështje qoftë. Në suren Maide, ajeti 50, Allahu i Lartësuar thotë: “E kush është më i mirë se Allahu në gjykimet (ĥukmen) e Tij...”. Edhe fjala “muteshâbih” ka dy kuptime:
1. I ngjashëm, i përafërt, i njëjtë.
2. I paqartë, i pakuptueshëm, që ka nevojë të sqarohet, të qartësohet, që ka më shumë se një kuptim.
Nëse e marrim me kuptimin e parë, pra: i ngjashëm, i përafërt ose i njëjtë, atëherë, si shpjegim të ajetit të mësipërm, mund të themi se të gjitha ajetet e Kur’ânit janë të ngjashme, të njëjta e të përafërta me njëra-tjetrën, për sa i përket bukurisë, madhështisë dhe lartësisë së fjalëve të tyre. Të gjitha ajetet janë të përafërta e vërtetuese të njëra-tjetrës. Megjithatë, në ajetin që po trajtojmë, fjala “muĥkem” ka kuptimin: “i qartë, absolutisht i kuptueshëm, që nuk ka nevojë të sqarohet më shumë”. Ndërsa fjala “muteshâbih” ka kuptimin: “i paqartë, që ka më shumë se një kuptim, që ka nevojë të sqarohet dhe të qartësohet”. Thotë i Lartësuari:
Është Ai (Allahu) që ta zbriti ty (o Muhammed) Librin (Kur'anin). Në të ka ajete të qarta (muhkematun), të cilat janë baza e Librit. Në të ka ajete të tjera, që janë jo krejtësisht të qarta (muteshabihat). -
Në librin e shpallur nga Allahu i Lartësuar ka ajete muĥkemât, pra, të qarta e të prera në kumtin e tyre e shumë të lehta për t’u kuptuar. Pikërisht këto ajete, Allahu i Lartësuar i ka quajtur si “baza e Librit”, pra, themeli mbi të cilin ndërtohen të gjitha gjykimet. Ato përbëjnë shumicën e ajeteve kur’ânore dhe nën dritën e tyre shpjegohen e kuptohen edhe ajetet e tjera, që kanë nevojë të sqarohen. Pra, në Kur’ân ka edhe ajete të tjera, të cilat Allahu i Lartësuar i quan muteshâbihât, të paqarta, të cilat keqkuptohen nga mendje të ndryshme, sepse ato përmbajnë shumë kuptime dhe, rrjedhimisht, edhe argumentimi me to është i paqëndrueshëm, i paqartë ose jo i sqaruar plotësisht. Madje, disa mund të marrin nga të tilla ajete kuptime të nxituara, të gabuara, nëse nuk i shohin nën dritën e ajeteve të tjera, që janë muĥkemât. Kështu, Allahu i Lartësuar na tregon se në Kur’ân ka ajete të qarta e të kuptueshme lehtë nga çdokush, të cilat janë pjesa dërrmuese e librit. Ato duhet të shërbejnë si bazë për të ndërtuar gjykimet tona. Nën dritën e tyre duhet parë çdo ajet tjetër i këtij libri, që mund të jetë i paqartë e që ka nevojë të kthjellohet dhe të drejtkuptohet. Por ka edhe ajete që janë muteshâbih, të paqarta për disa njerëz. Ato janë të pakuptueshme, që kanë nevojë të sqarohen dhe të kuptohen nën dritën e ajeteve të tjera, që janë muĥkemât pra të qarta. Kësisoj, është detyrë për çdo lexues të Kur’ânit që, ajetet e paqarta t’i kuptojë duke u mbështetur në ajetet e qarta. Në këtë mënyrë, çdokush do të kuptojë se Kur’âni, në tërësinë e tij, vërteton dhe sqaron vetveten. Nuk mund të gjesh kundërthënie në Librin e Zotit. Megjithatë, njerëzit janë ndarë në dy grupe:
Por ata zemrat e të cilëve anojnë nga e shtrembra, gjurmojnë ato që janë jo shumë të qarta, për të shkaktuar hutim, gjoja sikur kërkojnë komentin e tyre. -
Grupi i parë janë ata që kanë në zemër prirje për devijim nga rruga e drejtë. Qëllimet e tyre janë të këqija dhe motivet e tyre janë të sëmura. Ata synojnë devijimin e njerëzve nga e vërteta. Zemrat e tyre janë larguar shumë nga drita e udhëzimit, saqë kurrë nuk mund ta gjejnë rrugën e drejtë. Këta gjurmojnë ajetet e paqarta dhe nuk i shohin ato nën dritën e ajeteve të qarta. Ata i lënë mënjanë ajetet e qarta dhe përqendrohen tek të paqartat, madje i konsiderojnë këto ajete si baza mbi të cilat ndërtojnë gjykimet e tyre. Ata i kuptojnë ajetet e qarta veçse në errësirën e keqkuptimit të ajeteve të paqarta, ndërkohë që duhet të vepronin të kundërtën. Qëllimi i tyre është përhapja e fitnes. Ata kërkojnë të sprovojnë mendjen, zemrën dhe besimin e pastër të besimtarëve, duke i turbulluar me këto ajete të paqarta, që në fakt duhen kuptuar nën dritën e ajeteve të qarta. Ata mund t’i turbullojnë besimtarët veçse nëpërmjet ajeteve që janë të pakapshme për shumë njerëz, sepse ajetet muĥkeme janë të qarta dhe lehtësisht të kuptueshme për çdo njeri që kërkon udhëzimin e drejtë.
Por, përveç Allahut, askush nuk e di domethënien e tyre. Dijetarët e pajisur me dituri të thellë thonë: “Ne i besojmë atij (Kur'anit). –
Në fakt, ky ajet mund të lexohet në dy mënyra, dhe që të dyja janë të lejueshme dhe të mundshme për t’u pranuar.
Mënyra e parë e leximit:
“Ue ma jealemu te'uîlehũ il-lell-llâhu / Uer-râsiħûne fil ilmi jeķûlûne âmen-nâ bihî” (Por, përveç Allahut, askush nuk e di domethënien e tyre të saktë. / Dijetarët e pajisur me dituri të thellë thonë: “Ne i besojmë atij.”). Kjo është mënyra e leximit që bëhet nga shumica e dijetarëve të Kur’ânit. Kështu, mund të themi se, nëse në këtë ajet, shprehja “te’uîlehû” (shpjegimin e tyre) flet për njohjen e çështjeve të fshehta, të pashpjeguara dhe të pashpalosura në këtë botë ashtu sikurse janë në të vërtetë, atëherë patjetër që kjo është një dije që nuk e ka askush tjetër, veç Zotit, sepse vetëm Ai i di gjërat konkretisht, qartësisht ashtu sikurse janë në të vërtetë. E kush mund t’i dijë konkretisht se si janë cilësitë e Zotit, apo se si do të jetë në realitet Dita e Gjykimit? Madje, ne e kemi të ndaluar që të “rrëmojmë” në të tilla lloj dijesh, të pamundura për t’u arritur në thelbin e tyre, ashtu sikurse i di Zoti i botëve. Pra, nëse shprehja: “te’uîlehû” ka kuptimin e lartpërmendur, atëherë është e detyrueshme që, gjatë leximit të ajetit, të bëjmë një pauzë të detyrueshme te fjala: “Allah”, siç e treguam më lart.
Mënyra e dytë e leximit është:
“Ue mâ jealemu te' uîlehû il-lell-llâhu uer-râsiħûne fil ilmi” (Dhe shpjegimin e tyre e di veçse Allahu dhe të thelluarit në dije.) Në këtë rast, shprehja “te’uîlehû” nuk ka kuptimin e mësipërm, por një kuptim më të ngushtë. Pra, shpjegimin e ajeteve të paqarta, që kanë nevojë për shpjegim, e di veçse Allahu i Lartësuar dhe dijetarët e mëdhenj, të cilët dinë t’i kuptojë ato nën dritën e ajeteve të qarta. Ndërsa çështjet e fshehta mund t’i dijë plotësisht veçse Allahu i Gjithëditur. Ne nuk duhet të thellohemi dhe të kërkojmë shpjegime të imta e konkrete për ato gjëra të fshehta, që ne nuk mund t’i njohim më tepër sesa na ka mundësuar Zoti i gjithësisë, sepse po të ishte e nevojshme njohja e të tilla imtësive, atëherë ato do të na i tregonte i Urti nëpërmjet Profetit të Tij. Njëherë, imam Maliku u pyet: “O Imam! Allahu thotë në Kur’ân: “Er-Rraĥmânu alel Arshi-steuâ” (I Gjithëmëshirëshmi u lartësua mbi Fron). Si u lartësua?!” Imam Maliku iu përgjigj: “Që u lartësua, kjo dihet, dhe është e detyrueshme që ta besojmë këtë si vepër të Zotit, por pyetja rreth saj është bidat.” Aq sa na është lejuar të dimë është e mjaftueshme për ne dhe duhet besuar sikurse na është thënë. Ashtu siç bëri imam Maliku, ashtu duhet vepruar për të gjitha cilësitë e veprat e Zotit, nëse dikush pyet dhe kërkon të dijë rreth tyre në mënyrë të hollësishme e konkrete. Allahu i Lartësuar na ka treguar mjaftueshëm rreth tyre, pra na i shpjeguar konkretisht dhe në imtësi. Për ne është detyrë që të qëndrojmë atje ku Allahu na ka urdhëruar të qëndrojmë, dhe të mos e kalojmë kufirin. Të devijuarit rendin dhe rrëmojnë te çështjet e pashtjelluara, edhe pse kjo nuk ka asnjë dobi dhe asnjë rëndësi për ta. Ata vazhdojnë me të tilla pyetje, edhe pse njohja e përgjigjeve të tyre është jashtë mundësive njerëzore. Ato i di në mënyrë të plotë veçse Allahu i Lartësuar. Ndërsa ata që Zoti i ka quajtur “Dijetarët e pajisur me dituri të thellë”, i besojnë ajetet muteshâbihât ashtu sikurse i ka sjellë Zoti i gjithësisë, dhe nuk mundohen që të zbulojnë më tej imtësitë e tyre. Ata ia lënë këto çështje Zotit e, në këtë mënyrë, ata janë të ruajtur prej devijimit dhe humbjes. Megjithatë, nëse bëhet fjalë për vështrim të ajeteve muteshâbihât nën dritën e ajeteve muĥkemât, kjo është diçka që Zoti e ka lejuar, madje ka urdhëruar që të veprohet kështu, nëse ajetin e mësipërm e lexojmë me mënyrën e dytë. Allahu i Lartësuar na tregon një cilësi të dijetarëve, të cilët, për të shpjeguar ajetet muteshâbihât, mbështeten në ajetet muĥkemât dhe thonë:
Të gjitha (ajetet) janë nga Zoti ynë." -
Të gjitha kumtet që vijnë prej Allahut nuk mund të jenë kurrë kontradiktore, por ato janë gjithmonë në harmoni të plotë me njëra-tjetrën dhe vërtetuese e qartësuese të njëra-tjetrës. Këtu vërtetohet saktësia e një rregulli shumë të rëndësishëm. Duke qenë se çdo informacion në Kur’ân vjen prej Allahut, atëherë dijetarët e dinë se ndonjë paqartësi e ajeteve muteshâbihât mund të zbardhet nëpërmjet ajeteve muĥkemât, edhe nëse për momentin, ndoshta, mund të mos kuptohet lidhja mes tyre. Allahu i Lartësuar na ka nxitur që të besojmë dhe t’i dorëzohemi plotësisht ligjeve dhe dispozitave të Tij. Ai na ka ndaluar, nga ana tjetër, të ndjekim ajetet muteshâbihât, nëse nuk i shohim nën dritën e ajeteve muĥkemât. Pastaj Allahu i Lartësuar na thotë diçka shumë të rëndësishme:
Por këtë e kuptojnë vetëm ata që janë të mençur. –
Vetëm të mençurit e mendjendriturit, që janë ajka e njerëzimit, përfitojnë nga mësime të tilla. Ata ndjekin çdo gjë që u bën dobi dhe u largohen atyre gjërave që i dëmtojnë. Ndërsa të tjerët janë fundërrina, që nuk dinë të arrijnë askund dhe nuk mund të përfitojnë nga këshillat dhe porositë e Zotit. Atyre nuk u bën aspak dobi këshilla, sepse i kanë mendjet bosh. Ata nuk dinë të dallojnë atë që u bën dobi dhe atë që i dëmton, se mendjet e tyre janë jofunksionale për mirësi. Më pas, Allahu i Lartësuar na tregon edhe një cilësi tjetër të të mençurve, që luten: