أَفَمَن يَخْلُقُ كَمَن لاَّ يَخْلُقُ أَفَلا تَذَكَّرُونَ آيا کسي که مي آفريند همچون کسي است که نمي آفريند؟ آيا پند نمي پذيريد.
وَإِن تَعُدُّواْ نِعْمَةَ اللّهِ لاَ تُحْصُوهَا إِنَّ اللّهَ لَغَفُورٌ رَّحِيمٌ و اگر بخواهيد نمعت هاي خداوند را بشماريد نمي توانيد آن را بشماريد، بي گمان خداوند آمرزندۀ مهربان است.
وَاللّهُ يَعْلَمُ مَا تُسِرُّونَ وَمَا تُعْلِنُونَ و خداوند آنچه را که پنهان مي داريد و آنچه را که آشکار مي کنيد، مي داند.
وَالَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ لاَ يَخْلُقُونَ شَيْئًا وَهُمْ يُخْلَقُونَ و کساني که جز خدا به فرياد مي خوانند چيزي نمي آفرينند و خودشان آفريده مي شوند.
أَمْواتٌ غَيْرُ أَحْيَاء وَمَا يَشْعُرُونَ أَيَّانَ يُبْعَثُونَ (آنچه مي پرستند) مرده اند و بي جان، و نمي دانند چه وقت زنده و برانگيخته مي شوند.
إِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَالَّذِينَ لاَ يُؤْمِنُونَ بِالآخِرَةِ قُلُوبُهُم مُّنكِرَةٌ وَهُم مُّسْتَكْبِرُونَ و خداي شما خداي يکتايي است، و آنان که به آخرت ايمان نمي آورند دلهايشان منکر بوده و خودشان متکبر هستد
لاَ جَرَمَ أَنَّ اللّهَ يَعْلَمُ مَا يُسِرُّونَ وَمَا يُعْلِنُونَ إِنَّهُ لاَ يُحِبُّ الْمُسْتَكْبِرِينَ بدون شک خداوند آنچه را که پنهان مي دارند و آنچه را که پنهان مي دارند و آنچه را که آشکار مي کنند، مي داند. همانا او مستکبران را دوست نمي دارد.
(17) پس از آنکه خداوند به بیان مخلوقات بزرگ ونعمتهای فراگیر خود پرداخت، فرمود: هیچ کس مانند او نیست، و هیچ همتا و نظیری ندارد: (﴿أَفَمَن يَخۡلُقُ﴾) آیا کسی که همۀ مخلوقات را میآفریند و او هر چیزی که بخواهد، انجام میدهد، (﴿كَمَن لَّا يَخۡلُقُ﴾) مانند کسی است که هیچ چیزی را -نه کم و نه زیاد- نمیآفریند؟! (﴿أَفَلَا تَذَكَّرُونَ﴾) آیا پند نمیپذیرید و تشخیص نمیدهید کسی که همو آفریننده است، سزاوار پرستش است؟ پس همانطور که او در آفریدن و تدبیر یگانه است، در الوهیت و توحید و پرستش نیز یگانه است.
(18) و همانطور که خداوند در آفرینش شما و دیگران شریکی ندارد، در عبادت و پرستش وی نیز شریک و همتا قرار ندهید، بلکه عبادت را، تنها برای او انجام دهید. (﴿وَإِن تَعُدُّواۡ نِعۡمَةَ ٱللَّهِ﴾) و اگر بخواهید نعمتهای الهی را بشمارید، به جای آنکه سپاس وی را به جای آورید، (﴿لَا تُحۡصُوهَآ﴾) نمیتوانید آن را بشمارید، گذشته از اینکه بتوانید سپاس آن را به جای آورید، به درستی که نعمتهای ظاهری و باطنی خداوند که به بندگانش عطا نموده، به اندازۀ نَفَسها و لحظهها است، و از انواع نعمتها [را به بندگان داده است] ، نعمتهای فراوانی که بندگان، برخی از آنها را میشناسند و هنوز از بقیه سر در نیاوردهاند، و مصیبتهای زیادی را نیز از آنان دفع کرده است، [در مجموع نعمتهای خداوند] بیشتر از آنند که به شمارش در آیند. (﴿إِنَّ ٱللَّهَ لَغَفُورٞ رَّحِيمٞ﴾) بیگمان خداوند آمرزنده و مهربان است؛ و چنانچه مقداری شکرگزار باشید، از شما خشنود میشود، با وجود اینکه نعمتهای بسیار زیادی را به شما داده است.
(19 - 20) و همانطور که رحمت خداوند، گسترده؛ و احسان او، فراگیر است؛ و آمرزش او، همۀ بندگان را فراگرفته است؛ دانش او نیز، همه را احاطه کرده است. (﴿يَعۡلَمُ مَا تُسِرُّونَ وَمَا تُعۡلِنُونَ﴾) آنچه را که پنهان میدارید، و آنچه را که آشکار میسازید، میداند. برخلاف بتها و کسانی که به جای خدا پرستش میکنید؛ زیرا آنها، (﴿لَا يَخۡلُقُونَ شَيۡٔٗا﴾) کوچکترین چیزی را نمیآفرینند، (﴿وَهُمۡ يُخۡلَقُونَ﴾) بلکه خودشان آفریده میشوند. پس چگونه میتوانند چیزی را بیافرینند، در حالی که آنها در آفرینش خود نیازمند خداوند متعال هستند؟!
(21 - 22) هیچ چیزی از صفتهای کمال، در آنها وجود ندارد؛ نه آگاهی دارند و نه شعور، (﴿ أَمۡوَٰتٌ غَيۡرُ أَحۡيَآءٖ﴾) مردهاند و بیجان، نمیشنوند و نمیبینند، و چیزی نمیفهمند. آیا چنین چیزهایی به جای پروردگار جهانیان به خدایی گرفته میشوند؟! پس وای بر عقل مشرکان!! چقدر عقلهایشان فاسد و سرگشته است! زیرا موجوداتِ پوچی را به خدایی گرفته، و آنچه را که از هر جهت ناقص است، و نه صفات کمالی دارد، و نه کاری را انجام میدهد؛ با ذاتی که از هر جهت کامل است، و دارای هر صفت کمالی است؛ و در هر صفتی کاملترین و بزرگترین آن را دارا است، برابر قرار دادهاند! پس خداوند، دارای علم و دانش فراگیر و رحمت گسترده است، و رحمت او همۀ دنیا را پر کرده است؛ ستوده و بزرگوار و دارای عظمت و کبریا است، و هیچ کس نمیتواند برخی از اوصاف او را به خود اختصاص دهد. بنابراین فرمود: (﴿إِلَٰهُكُمۡ إِلَٰهٞ وَٰحِدٞ﴾) معبود بر حق شما، معبود یکتایی است؛ و آن، خداوند یگانه و بینیاز است که نه فرزندی دارد و نه از کسی متولد شده است، و هیچ همتایی ندارد. پس اهل ایمان و عقل و دل، او را بزرگ میدانند، و وی را به شدت دوست میدارند، و تمام عبادتهای بدنی و مالی و قلبی را، برای او انجام داده، و او را با نامهای نیکو و صفات و افعال مقدسش، ستایش میکنند. (﴿فَٱلَّذِينَ لَا يُؤۡمِنُونَ بِٱلۡأٓخِرَةِ قُلُوبُهُم مُّنكِرَةٞ﴾) و آن کسانی که به آخرت ایمان نمیآورند، قلباً این امر بزرگ را که توحید است، انکار میکنند، درحالیکه جز نادانترین و جاهلترین مخلوق، کسی آن را انکار نمیکند، (﴿وَهُم مُّسۡتَكۡبِرُونَ﴾) و آنها با خود بزرگ بینی، از عبادتِ او سر باز میزنند.
(23) (﴿لَا جَرَمَ أَنَّ ٱللَّهَ يَعۡلَمُ مَا يُسِرُّونَ وَمَا يُعۡلِنُونَ﴾) قطعاً خداوند، کارهای زشتی را که پنهان میدارند، و آنچه را که آشکار میسازند، میداند. (﴿إِنَّهُۥ لَا يُحِبُّ ٱلۡمُسۡتَكۡبِرِينَ﴾) همانا او، مستکبران را دوست ندارد؛ بلکه به شدت مورد نفرت الهی هستند و به زودی آنها را، به سزایی از نوع عملشان خواهد رساند. ﴿إِنَّ ٱلَّذِينَ يَسۡتَكۡبِرُونَ عَنۡ عِبَادَتِي سَيَدۡخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ﴾ بیگمان کسانی که با خود بزرگ بینی، از دعا و عبادت من سرباز میزنند، وارد جهنم خواهند شد و در آن میمانند.