وَيَوْمَ نَحْشُرُهُمْ جَمِيعًا ثُمَّ نَقُولُ لِلَّذِينَ أَشْرَكُواْ مَكَانَكُمْ أَنتُمْ وَشُرَكَآؤُكُمْ فَزَيَّلْنَا بَيْنَهُمْ وَقَالَ شُرَكَآؤُهُم مَّا كُنتُمْ إِيَّانَا تَعْبُدُونَ و به ياد آور روزي که همگي شان را گرد مي آوريم، سپس به مشرکان مي گوييم:«شما و معبوداني که با خداشريک مي گرفتيد در جاي خود بايستيد». سپس در ميانشان جدايي مي افکنيم و شرکايشان مي گويند:«شما ما را نمي پرستيديد».
فَكَفَى بِاللّهِ شَهِيدًا بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ إِن كُنَّا عَنْ عِبَادَتِكُمْ لَغَافِلِينَ پس خداوند بين ما و شما کافي است . بدون شک ما از عبادت شما بي خبر بوده ايم.
هُنَالِكَ تَبْلُو كُلُّ نَفْسٍ مَّا أَسْلَفَتْ وَرُدُّواْ إِلَى اللّهِ مَوْلاَهُمُ الْحَقِّ وَضَلَّ عَنْهُم مَّا كَانُواْ يَفْتَرُونَ در آنجا هر کس کارهايي را که قبلاً کرده است مي آزمايد، و به سوي خدا، مولاي حقيقيشان برگردانده مي شوند، و آنچه به دروغ ساخته و به م بافته بودند از آنان ناپديد مي شود.
(28) خداوند متعال میفرماید: (﴿وَيَوۡمَ نَحۡشُرُهُمۡ جَمِيعٗا﴾) و به یادآور روزیکه همگان را گرد میآوریم. یعنی همۀ خلایق را در روزی مشخص جمع نموده، و مشرکان و آنچه را که به جای خدا میپرستیدند، حاضر میکنیم. (﴿ثُمَّ نَقُولُ لِلَّذِينَ أَشۡرَكُواۡ مَكَانَكُمۡ أَنتُمۡ وَشُرَكَآؤُكُمۡ﴾) سپس به مشرکان میگوییم: شما و معبودانی که با خدا شریک میگرفتید در جای خود بایستید، تا میان شما و آنها داوری کنیم. (﴿فَزَيَّلۡنَا بَيۡنَهُمۡ﴾) سپس در میان جسمها و قلبهایشان جدایی میآوریم، و دشمنی سختی میان آنها پدید میآید. این در حالی است که در دنیا، خالص ترین محبت و صمیمیت را به پای یکدیگر ریخته بودند، سپس این محبت و دوستی به نفرت و دشمنی تبدیل میگردد. (﴿وَقَالَ شُرَكَآؤُهُم﴾) و معبودانی را که با خدا شریک میکردند، از آنان بیزاری جسته و میگویند: (﴿مَّاكُنتُمۡ إِيَّانَا تَعۡبُدُونَ﴾) شما ما را نمیپرستیدید. ما خدا را، از اینکه شریک یا همتایی داشته باشد، پاک و منزه میدانیم.
(29) (﴿فَكَفَىٰ بِٱللَّهِ شَهِيدَۢا بَيۡنَنَا وَبَيۡنَكُمۡ إِن كُنَّا عَنۡ عِبَادَتِكُمۡ لَغَٰفِلِينَ﴾) خداوند کافی است که بین ما و شما گواه باشد. ما بدون شک از عبادت شما بیخبر بودهایم. ما نه شما را به آن دستور داده، و نه شما را به آن فراخواندهایم، در واقع شما کسی را عبادت کرده اید که شما را به آن فرا خوانده است، و آن شیطان است. همانطور که خداوند متعال فرموده است:﴿أَلَمۡ أَعۡهَدۡ إِلَيۡكُمۡ يَٰبَنِيٓ ءَادَمَ أَن لَّا تَعۡبُدُواۡ ٱلشَّيۡطَٰنَۖ إِنَّهُۥ لَكُمۡ عَدُوّٞ مُّبِينٞ﴾ ای بنیآدم! مگر از شما پیمان نگرفتم که شیطان را عبادت و فرمانبرداری نکنید؛ زیرا او دشمنی آشکار است؟ و فرموده است:﴿وَيَوۡمَ يَحۡشُرُهُمۡ جَمِيعٗا ثُمَّ يَقُولُ لِلۡمَلَٰٓئِكَةِ أَهَٰٓؤُلَآءِ إِيَّاكُمۡ كَانُواۡ يَعۡبُدُونَ قَالُواۡ سُبۡحَٰنَكَ أَنتَ وَلِيُّنَا مِن دُونِهِمۖ بَلۡ كَانُواۡ يَعۡبُدُونَ ٱلۡجِنَّۖ أَكۡثَرُهُم بِهِم مُّؤۡمِنُونَ﴾ و [یاد کن] روزی را که [خداوند] تمامی آنها را حشر میکند، سپس به فرشتگان میگوید:«آیا اینها بودند که شما را میپرستیدند؟» میگویند: «پاک و منزهی تو، سرپرست و یاور ما تویی نه آنان! بلکه جنیان را پرستش میکردند، بیشترشان به آنها اعتقاد و ایمان داشتند.» پس فرشتگان بزرگوار و پیامبران و اولیا و امثالشان در روز قیامت، از کسانی که آنها راـ برای رفع مشکلات و برآوردن حاجات و نیازهاـ خواندهاند، بیزاری میجویند، و آنان در این مورد راستگویند. پس در این هنگام مشرکان چنان حسرت و تأسف میخورند که قابل وصف نیست. و مشرکان مقدار واندازۀ اعمالی را که انجام داده و کارهای زشتی که در گذشته کردهاند، میدانند و در این روز برای آنها روشن میشود که آنان دروغگو بوده، و بر خدا دروغ بستهاند، و عبادتشان از دیده ناپدید میشود، و معبودهایشان از بین میروند، و اسباب و وسیلهها را از دست میدهند. بنابراین فرمود:
(30) (﴿هُنَالِك﴾) در آن روز، (﴿تَبۡلُواۡ كُلُّ نَفۡسٖ مَّآ أَسۡلَفَتۡ﴾) هرکس به بررسی اعمال و کارهایش میپردازد، و سزا و جزای آن را میبیند. و به اندازۀ اعمالی که انجام داده است، جزا و سزا داده میشود. پس اگر اعمالش بد باشد، به او سزای بد داده میشود. (﴿وَرُدُّوٓاۡ إِلَى ٱللَّهِ مَوۡلَىٰهُمُ ٱلۡحَقِّۖ وَضَلَّ عَنۡهُم مَّا كَانُواۡ يَفۡتَرُونَ﴾) و به سوی خدا، آقا و مولای حقیقیشان برگردانده میشوند، و آنچه به دروغ ساخته، و گفته بودند:«شرکی که ما بر آن هستیم، درست است و آنچه را که به غیر از خدا میپرستیم، به ما فایده میدهد و عذاب را از ما دور میکند» از آنها ناپدید میشود.